Төвийг сахих тухай дахин өгүүлэх нь

-Судлаачийн үг-

“Олон улсын харилцаан дахь байнга төвийг сахих статус, Монголын гадаад бодлого” ном маань хэвлэгдэн уншигчдын гарт очлоо. 

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2015 оны есдүгээр сард “Монгол-Төвийг сахих” өгүүллээ бичиж, түүнд төвийг сахих санаачилгаа дэвшүүлснээс хойш энэ санаачилгыг хэрэгжүүлэх талаар хийж ирсэн алхмууд, төвийг сахих талаар Монголд өрнөсөн бүтээлч мэтгэлцээний өнгө аяс, төвийг сахисан зарим улс орнуудын түүхэн туршлага, зохиогч би өөрөө биечлэн түүхэн туршлагыг нь очиж танилцсан Швейцарийн төвийг сахисан бодлогын онцлог зэргийг энэ номдоо өргөнөөр тусгахыг хичээлээ.

Мөн НҮБ-ын гишүүн бүх улс оронтой дипломат харилцаа тогтоох талаар манай улсаас явуулж буй дипломат чармайлтын түүхэн уг сурвалж, шалтгаан, өнөөгийн байдал зэргийг дэлгэрэнгүй түүхчилсэн хавсралтыг номдоо орууллаа.

Ямар ч атугай төвийг сахих асуудлаар тусгайлсан бүтээлийн анхдагч нь миний энэ ном байх болов уу хэмээн горьдном. Хэрэв мэтгэлцээнд оролцогчид уншаад үзвэл эсэргүүцдэггүй юм аа гэхэд, зөөлрөх болов уу гэсэн итгэл төрнөм.

УИХ-ын хаврын чуулган нээлтээ хийхийн өмнө энэ номоо өрсөж гаргасандаа урамшиж байна. Жадлан эсэргүүцээд байлаа гэхэд учир шалтгааны тайлбар дагалдуулахад тань нэг тиймхэн байж болно. Орос, Хятад хоёроор далайлган айлгаж сүрдүүлэх гэсэн арга барил XXI зууны нээлттэй, олон тулгууртай, прагматик гадаад бодлого сонгосон манай улсад уг нь тохирмооргүй л санагдах юм. Монгол Улсын гадаад бодлогыг хоёр хөрш нь тодорхойлдог, тэд хүсвэл болно, хүсэхгүй бол болохгүй хэмээн монголчууд монголчуудаа сүрдүүлж дарамтлах нь ер нь хэнд хэрэгтэй, хожоотой тоглоом бэ?

Тэр хоёр хөрш маань дэлхийн бодлого тодорхойлолцдог нь мэдээж. Гэхдээ бага жижиг хөршдөө найрсаг сэтгэлээр, илэн далангүй ханддаг гэдгийг мартаж үл болмоорсон. Аль 1990-ээд оны эхэнд бид СССР-ийн дагуул улс байхаа больсноос хойш гадаад бодлогоо бие даан явуулж ирсэн, түүнийг нь хөршүүд, түншүүд маань хүлээн зөвшөөрч, дэмжиж ирсэнсэн.

Монголын гадаад бодлогын түүх бол төвийг сахихын төлөө чармайлт тавьж ирсэн түүх мөн 

Одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа, хоёр тал ягштал мөрдөж ирсэн Найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны тухай хоёр гэрээг эргүүлж сануулмаар байна. 1993.01.20-нд Москвад П.Очирбат, Б.Ельцин нарын гарын үсэг зурсан Монгол Улс, ОХУ-ын Найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны тухай гэрээний 4 дүгээр зүйлд Талууд бие биеийн эсрэг чиглэсэн цэрэг-улс төрийн аливаа эвсэлд оролцохгүй бөгөөд нөгөө Талын бүрэн эрхт байдал, тусгаар тогтнолын эрх ашигт харшилсан ямар нэг гэрээ, хэлэлцээрийг гуравдагч орнуудтай байгуулахгүй байх үүрэг хүлээнэ.

Аль ч Тал өөрийн нутаг дэвсгэрийг нөгөө Талын эсрэг түрэмгийлэл буюу аливаа хүчирхийлэл үйлдэх зорилгоор гуравдагч улсад үл ашиглуулна. Гадаадын цэрэг, цөмийн болон үй олноор хөнөөх бусад төрлийн зэвсгийг нутаг дэвсгэртээ байрлуулахгүй байх, нутаг дэвсгэрээрээ дамжуулан өнгөрүүлэхгүй байхад чиглэсэн Монгол Улсын бодлогыг Оросын Холбооны Улс хүндэтгэнэ гэж заажээ.

Хойтон жил нь 1994.04.29-нд Улаанбаатарт П.Жасрай, Ли Пэн нарын гарын үсэг зурсан Монгол Улс, БНХАУ-ын Найрсаг харилцаа, хамтын ажиллагааны тухай гэрээний мөн 4 дүгээр зүйлд Хэлэлцэн тохирогч талууд бие биеийн эсрэг чиглэсэн цэрэг-улс төрийн аливаа эвсэлд оролцохгүй, нөгөө талын төрийн бүрэн эрхт байдал, аюулгүй байдалд хохирол учруулах ямар нэгэн гэрээ, хэлэлцээрийг гуравдагч оронтой байгуулахгүй, аль ч тал нөгөө талын бүрэн эрхт байдал, аюулгүй байдлыг хохироохоор өөрийн нутаг дэвсгэрийг гуравдагч улсад ашиглуулахгүй хэмээн заажээ.

Тухайн үед манай улс хоёр хөрш улстайгаа ийм гэрээ байгуулахад ганц манай талын санаачилгаар ийм заалт оруулсан бус, хоёр талдаа ярилцаж, зарим үед нөгөө талаас идэвх санаачилга гаран байж ийм заалт тусгасан хэмээн манай дипломат албаны нөхөд дурсан ярьж байна.

Хоёр гэрээний энэ заалтуудыг л Монгол Улс өнөө цагт Байнга төвийг сахих тухай хуульдаа дэлгэрүүлэн суулгаж, түүнийг УИХ-аараа батлуулахыг зорьж байгаагаас бус, мэтгэлцээнд оролцогч манай зарим нөхдийн хардгаар хоёр хөршийг ундууцуулсан ямар ч алхам бид хийгээгүй, сэдээгүй байна.

Шинэ зүйл огт сэдээгүй, төвийг сахина гэдэг нь цоо шинэ бодлого биш гэдгийг бид мөн ч олонтаа давтан нотлон ярьж бичлээ. XX зууны эхний хагас зуун жил, сүүлийн 10 жилийн Монголын гадаад бодлогын түүх бол төвийг сахихын төлөө чармайлт тавьж ирсэн түүх мөн гээд үзчихэд бараг хилсдэхгүй байх.

Читад хэвлэгддэг “Наш путь” сонинд анх 1919 онд Элбэгдорж Ренчино төвийг сахих тухай санаагаа дэвшүүлж байв. Тэр тухай Японы Монголч эрдэмтэн Футаки 1997 онд Улаанбаатарт Монголч эрдэмтдийн их хурал дээр илтгэж байсныг нийтлэлч Баабар “Монголын түүх: Нүүдэл суудал” номдоо бүрэн эхээр нь эшлэжээ. “Орос, Хятад хоёрын хооронд төвийг сахисан, Швейцарь маягийн бамбай улс байгуулах санаа анх түүнээс үүсэж, энэ санаагаа “Наш путь” сонинд хэвлүүлж байсан хэмээн Баабарын номд байна.

Хожим 1930-аад онд П.Гэндэн, Г.Дэмид нар төвийг сахих бодлогыг тууштай баримталж байсан тухай Баабар номдоо дурдсан байна. Ялангуяа, Дэлхийн II дайны өмнөх босгон дээр Алс Дорнодын байдал нэн хурцдах тусам СССР-тэй холбоотны гэрээ байгуулуулахгүй хойшлуулаад бултаад байсан нь төвийг сахих бодлогоос нь эхтэй гэнэ. 1936 оны Протокол гэрээн дэх цэрэг-зэвсгээр туслах тухай заалт нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Цэргийн яамны сайд нарын тэгтлээ болгоомжлоод хойшлуулаад байсан тэр заалт байв.

Зөвлөлт-Японы зөрчил дундаас Монголыг сугалж, ямар нэг аргаар төвийг сахисан байдлаар авч гарахыг тэд урьтал болгосон ба харилцан туслах гэрээ гэгч нь үнэн хэрэгтээ Зөвлөлт-Японы зөрчилд Монгол хутгалдан орж үрэгдэнэ гэсэн үг гэдгийг Монголын удирдагчид сайн ойлгож байв хэмээн “Монголын түүх: Нүүдэл суудал” номд бичжээ. 1921 онд Улаан цэрэг Монголд орж ирэхдээ Монгол ба гамин цэргийн хоорондын зэвсэгт мөргөлдөөнд төвийг сахиж байсныг Баабарын номоос баримтаар уншиж болно.

Хуучны дээрх баримтыг энд сөхөж байгаа маань миний номд дурдагдаагүй, уншигчдад хүргэх зорилгоор хэргээр эш татсан хэрэг юм.
Бас нэгэн сонин баримт эшлэе. Бид төвийг сахих тухай санаачилга, НҮБ-ын тогтоолын төсөл, УИХ-д өргөн баригдах хуулиа 2015 онд боловсруулж, томьёолж, албажуулж нийтэд ил болгосон бол швейцарь нөхөд маань 2012 онд энэ талаар урьдчилан биччихсэн баримт байна.

Биднийг Швейцарьт очиход дурсгалд өгсөн “Монгол ба Швейцарь орон гэрэл зургийн дуранд” хэмээх гэрэл зургийн цомгийн оршил үгэнд энэ тухай бичжээ. Энэ бүтээлийг хоёр орны хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ойд зориулан Швейцарийн холбооны улсын Элчин сайдын яамны хамтын ажиллагааны газраас 2012 онд Гамма фото агентлагтай хамтран бүтээжээ.

Өмнөх үгийг Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн суурин төлөөлөгч, ерөнхий консул Феликс Феллманн бичжээ. Тэрбээр:

Эрхэм уншигч Та энэхүү номын хуудаснаа Монгол, Швейцарь хоёр орны аж амьдралд төстэй зүйл хэчнээн олон байдгийг олж мэдэх болно. Тухайлбал, Монгол, Швейцарь орон хоёул хосгүй сайхан үзэсгэлэнт байгальтай хэр нь далайд гарцгүй орнууд болохыг мэднэ. Хоёул төвийг сахисан бөгөөд бие даасан бодлого баримталдаг, аль аль нь ардчилал, чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийг хөгжүүлэхийг эрмэлзэж, эрх чөлөө, үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, шашин шүтэх, эс шүтэх, эвлэлдэн нэгдэх эрх чөлөөг өндрөөр үнэлдэг болохыг танина. Ийм ижил төстэй эрхэм олон зүйлээрээ тус хоёр орон ойр дотно харилцаатай болсон биз гэж бодогдоно гэжээ.

Швейцарийн тэр дипломатчид тэгээд биччих, Монгол нь 2015 онд төвийг сахина шүү хэмээн гурван жилийн өмнө очиж алтан хошуу хүргэх Монгол хүн лав байгаагүй дээ!

Д.Баярхүү
Гадаад бодлогын шинжээч