Монгол Улс удахгүй гурван сая дахь иргэнээ өлгийдөж авна хэмээн хөл хөөр болж байна. Гэтэл гурван сая монголчуудын нэгэн хэсэг нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хэмээх хэцүү нэр томьёог зүүн амьдардаг. Хөгжлийн бэрхшээл гэдэг нэр нь хүртэл хөгжих боломжгүй гэдгийг илтгээд байх шиг.
Манайд одоогоор хэл яриа, сонсгол, хараа болон тулгуур эрхтний гээд олон төрлийн эмгэгтэй 30024 иргэн бүртгэлтэй байдгаас 24500 нь хөдөлмөрийн насны залуус байна.
Хөдөлмөрийн яамнаас хэрэгжүүлсэн Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн ажлын байрыг нэмэгдүүлэх хөтөлбөрт дээрх иргэдийн 1700 гаруй нь хамрагдаж тодорхой хэмжээний буцалтгүй тусламж авчээ. Тэд ингэснээрээ гэртээ болон жижиг цехэд үйлдвэрлэлээ явуулж, дүүрэг, нийслэлийн хэмжээнд тэднийг дэмжих чиглэлээр зохион байгуулж буй үзэсгэлэн худалдаанд тогтмол оролцдог болсон.
Хэдийгээр тэднийг нэрлэх ерөнхий нэр нь хөгжих эрхийг нь хязгаарласан мэт сонсогдох боловч тэдний зарим нь өнөөдөр эрхтэн бүтэн нэгнээс хавь илүүг хийж бүтээж байгаа юм. Өчигдөр бидний “Шилэн банк” хэмээн нэрлэж заншсан Улаанбаатар хотын банкны өмнөх авто зогсоолд 60 гаруй иргэд өөрсдийн бүтээлээ дэлгэн тавьсан юм. Тэнд хүүхдийн нэхмэл бойтог, жижиг түлхүүрийн оосрон бэлэг дурсгалын зүйлс, хүүхдийн гутлаас авхуулаад эсгий олбог, том хэмжээтэй цагаан эсгий ширдэг хүртэл байсан.
Хүнсний нэгдүгээр дэлгүүрийн уулзвар орчим угаас хөл хөдөлгөөн ихтэй учир тэдний дэлгэн тавьсан үзэсгэлэнг сонирхох хүн ч олон байв. Цайны цагаараа хооллохоор гарч явсан залуус жижиг модон гэр хэлбэрийн түлхүүрийн оосор, монгол банхар, тэмээний зурагтай хөргөгчний наалт авч, бяцхан хүү, охиддоо бойтог, баривч худалдаж авцгаан тэдний мундагийг гайхан, урамшуулцгаасан.
Өглөө 10:00 цагт эхэлсэн үзэсгэлэн 16:00 хүртэл үргэлжилсэн бөгөөд биднийг үд дунд очих үед Нийслэлийн хөдөлмөрийн газрын орлогч дарга Б.Мөнхцэцэг “Манайхан одоогоор нэг сая 400 гаруй мянган төгрөгийн худалдаа хийчихсэн байна” гээд нүд дүүрэн инээмсэглэж байв. Түүний энэ үгийг сонсоход үнэхээр бахархмаар байсныг нуух юун.
Тэд 2009 оноос хойш энэ төрлийн үзэсгэлэн худалдааг уламжлал болгон зохион байгуулж байгаа бөгөөд хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд ч үүнд дуртай байдаг гэнэ.
Ингээд хүүхдийн баривч, гутал, ундаа, шар айрагны хуванцар саваар доторлон ширээ сандал хийж, мөн хуванцар саваар шүүр, цаасан хайрцагтай ундааны сав ашиглан монгол гэрийн хаяавч зэрэг олон бүтээл өмнөх ширээн дээрээ эгнүүлэн тавьсан Сонгинохайрхан дүүргийн нэгдүгээр хорооны иргэн П.Гэрэлцэцэгтэй ярилцсан юм.
-Энэхүү үзэсгэлэн худалдаанд өмнө нь орж байв уу?
-Энэ үзэсгэлэнд би дөрөв дэх удаагаа оролцож байна. Өмнө нь “Дэлхийн зөн” олон улсын байгууллагын шугамаар дөрвөн хүнтэй бүлэг болж ажилладаг байсан. Дараа нь есөн хүнтэй хоршоо болсон. Одоо бол 15 хүнтэй ажиллаж байна. Үүнээс дөрөв нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд байгаа. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд маань нийлээд НҮБ-ын “Алдагдал хаягдлыг алт мөнгө болгоё” гэдэг хөтөлбөрт хамрагдсан.
Гэхдээ хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд ямар нэгэн төсөл хөтөлбөрт хамрагдаж чаддаггүй юм аа. Харин өнгөрсөн хавар хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажлын байраар хангах тендер зарлахаар нь орсон юм.
Гэтэл тендерийн бүх нөхцөл бүрдүүлсэн ч би өөрөө харилцах банкныхаа тодорхойлолтыг мартчихаад шалгарч чадаагүй. Харин өнөөдөр ийм сайхан үйл ажиллагаанд оролцож байгаадаа баяртай байна. Мөн зохион байгуулж байгаа хүүхдүүдэд баярлалаа гэж хэлмээр байна.
-Таны зарж байгаа бараанууд дотор хаягдал түүхий эдээр хийсэн бүтээл нэлээд байна. Энэ санааг хаанаас олсон бэ?
-“Дахин ашиглая, дахин хэрэглэе” уриатай сургалтад сууж, ийм зүйлс хийх санаа төрсөн. Энэ буйдангийн тухайд доторх зөөлөвч материалынх нь оронд ундааны хуванцар сав хийсэн. Сандалд зургаа, буйданд 36 ширхэг хуванцар сав орсон. Ундааны савнууд дотроо бас зузаан, нимгэн гэж хэдэн янз байна. Харин том савалгаатай шар айрагны бор саваар хогийн шүүр хийж байгаа.
-Энэ хогийн шүүр, буйдан зэргийг хүмүүс хэр сонирхож байна?
-Хүмүүс их сонирхож байна. Ер нь их сонирхох янзтай. Сая л гэхэд нэг албан байгууллагад ийм буйдан 20 гаруйг хийж өгөхөөр боллоо.
-Бараа бүтээгдэхүүнээ хэрхэн борлуулдаг вэ. Байнга зардаг цэг бий юу?
-Ер нь тийм борлуулах цэг байхгүй. Иймэрхүү үзэсгэлэн худалдаануудаар явж бүтээгдэхүүнээ борлуулдаг.
-Нууц биш бол орлого хэр байна вэ?
-Өнөөдөр тун дажгүй шүү. Одоогоор 200 гаруй мянган төгрөгийн бүтээгдэхүүн худалдаад байна.
-Энэ олон төрлийн бүтээгдэхүүний алийг нь хүмүүс их авч байна вэ?
-Хоёрдох түүхий эдээр хийсэн агар модон хувин хоёр ширхгийг авч ирээд зарчихлаа. Ер нь хүүхдийн гутал, хогийн шүүр, хүүхдийн хувцаснуудыг хүмүүс их сонирхон авч байна.
Түүний хувьд бүтээгдэхүүнийх нь борлуулалт сайн байгаа тул урамтай сууж байсан юм. Харин нөгөө талд ардын уламжлалт ухаан болох эсгий урлал тэр дундаа ширмэл ширдэг хийсэн хүний бүтээгдэхүүн тэр бүр борлогдохгүй байна гэж байв. Уг урлалыг Баянгол дүүргийн 16 дугаар хорооны иргэн Э.Өлзийбүрэн хийсэн аж. Түүний бүтээл дунд сав суулганы жижиг тавиураас эхлээд 180x110 харьцаатай ширдэг хүртэл хийсэн байв.
Харин түүнээс бүтээгдэхүүн нь яагаад борлогдохгүй байгаа талаар асуутал “Миний хийсэн бүтээлүүд дунджаар 25 мянган төгрөгийн үнэтэй тул зүгээр сонирхож яваа хүмүүс тэр бүр авч чадахгүй байх шиг байна. Харин олон хүн холбогдох дугаар аваад явлаа” гэж байсан юм.
Энэ мэт тэдэнд худалдаа эрхлэх боломжийг нь гаргаж өгөөд байвал хэнээс ч гуйхгүйгээр өөрөө өөртөө ажлын байр гаргаад амьдралаа авч явж буй тэдэнд өөр хүсэх зүйл алга гэдгийг тэнд цугласан ихэнх хүмүүс хэлж байсан юм.