Монгол Улсад анх удаа НАӨТ-ын цахим бүртгэлийн Их өгөгдөл ашиглан КОВИД-19 цар тахал дэгдсэн 2020 оны өрхийн зарлага, ядуурал, өрхийн тэгш бус байдлыг судалжээ.
Судалгааг хийхэд НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн Монгол Улс дахь суурин төлөөлөгчийн газар, Бангкок дахь Бүсийн төв, МУИС-ийн судлаачид, Гааль, татвар, санхүүгийн мэдээллийн технологийн төвийн мэдээллийн шинжээчид хамтран судалгааны нэг баг болж ажилласан байна.
Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн 2018 оны судалгааны түүвэрт орсон өрхүүдийн мэдээллээс үзэхэд 2020 онд Улаанбаатар хотын (нийслэл) нийт өрхийн 80.2 хувь нь Е-баримт аппликейшн ашиглаж, төлбөрийн баримтаа уг системд бүртгүүлжээ.
Зураг 1. НӨАТ-ын цахим төлбөрийн бүртгэлийн Е-баримт системд хамрагдалт
НӨАТ-ын цахим бүртгэлийн системээр дамжуулан зөвхөн өрхийн хэрэглээнд суурилан энэхүү судалгааг хийсэн бөгөөд бүх өрх, бүх баримтаа бүртгүүлж байгааг тогтоох боломжгүй тул цаашид тусгайлан судлах шаардлагатай хэмээн үзжээ.
Коронавирусийн цар тахлын үед зарлага буурч, ядуурлын түвшин тодорхой хэмжээд доошилсныг Засгийн газраас авч хэрэгжүүлсэн хэд хэдэн удаагийн багц арга хэмжээнүүдийн нөлөө хэмээн үзсэн байна. Тэрхүү арга хэмжээнүүд нь эдийн засагт нэн шаардлагатай амь тариа болж байсан хэдий ч улсын гадаад өрийн дарамтыг улам бүр нэмэгдүүлж өрийн тогтворгүй байдал руу илүүтэй түлхэн оруулж байгааг судалгаанд дурджээ.
Тухайлбал, КОВИД-19 цар тахлын хямралын үед нийгмийн хамгааллын хөтөлбөрийн 80 орчим хувь нь хүүхдийн мөнгөн тэтгэмжийг нэмэгдүүлэхэд зориулагджээ.
Зураг 2. 2020 онд нийгмийн хамгаалалд зарцуулах нийт зардлын дүн
Хүн амын жилийн дундаж зарлага 2020 онд зэрэгцүүлэх үнээр 3% өссөн нь эерэг өөрчлөлт мэт боловч 2019 оны жилийн дундаж зарлагын өсөлт 10% байсантай зэрэгцүүлбэл нэлээд бага хэвээр байна.
2020 оны хоёрдугаар сард Цагаан сарын үеэр хөл хорио тогтоосон хэдий ч 2019 оны хоёрдугаар сарын мөн үетэй харьцуулахад 13% өссөн байна. Гэхдээ гуравдугаар сард нь дундаж зарлага 2019 оныхоосоо 9% буурсан нь хөл хорионы нөлөө гэж үзжээ.
Зураг 3. Өрхийн зарлагын өөрчлөлтийн чиг хандлага, сараар, 2018-2020
Цар тахалтай холбоотойгоор эдийн засгийн үйл ажиллагаа ерөнхийдөө суларсан ч хүн амын хэрэглээг өмнөх жилийнхтэй харьцуулахад 2020 оны хатуу хөл хорио тогтоосон цөөхөн саруудад л буурчээ.
Өрхийн зарлагыг хүүхдийн тоотой нь харьцуулан судалснаас үзвэл хүүхдийн тоо олон байх тусам нэг хүнд ногдох зарлага бага байсан бол хүүхэдгүй өрхийн нэг хүнд ногдох зарлага хамгийн өндөр байна. Тухайлбал
Зураг 4. Өрхийн зарлага, хүүхдийн тоогоор
Хүн амыг хэрэглээний түвшингээр нь таван тэнцүү бүлэгт хувааж дүн шинжилгээ хийж үзэхэд хамгийн ядуу хорин хувийнх нь хэрэглээнд цар тахлын хямрал онцгой нөлөөлжээ. Хатуу хөл хорио эдгээр таван бүлгийн хэрэглээнд хүчтэй нөлөө үзүүлсэн байна. Тухайлбал
Ерөнхийдөө, хоёр дахь удаагийн хөл хорио нь нийт хүн амын зарлагад эхний хөл хорионы үеийнхээс илүү хүнд туссан бөгөөд нийгмийн халамжийн дэмжлэгийг нэмэгдүүлээгүй байсан бол ядуу өрхүүдэд илүү хүнд тусахаар байсан ажээ.
Хот суурин газрын хүн амын өрхийн хэрэглээ ялангуяа хөл хорио тогтоосон хугацаануудад буурсан бол, хөдөө орон нутгийн хүн амын өрхийн хэрэглээнд цар тахлын хямралын нөлөө оны эхний хагаст илүү ихээр нөлөөлсөн нь мал аж ахуйгаас гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүний экспорт хязгаарлагдсанаас шалтгаалсан байж болзошгүй гэж үзсэн байна.
Судалгаанд дүгнэснээр:
Судалгааг ЭНД дарж дэлгэрэнгүй үзнэ үү.