Вашингтон Пост дээр гарсан МУ-ын УИХ-ын сонгуулийн талаарх мэдээлэл

Монгол Улс 6 дугаар сарын 24-нд болсон парламентын сонгуулиа хийх үеэр нийт сонгогчдын 73 гаруй хувь нь хүчтэй аадар бороог үл ажран коронавирусын тархалтаас урьдчилан сэргийлэх хоёр метрийн зай барих хатуу шаардлагыг мөрдөн, дугаарлаж байлаа. Урьдчилсан дүнгээс харахад Ерөнхий сайд Ухнаагийн Хүрэлсүх тэргүүтэй эрх баригч Монгол Ардын Нам нийт сонгогчдын дөнгөж 45 хувийн саналаар 76 гишүүнтэй парламентын 62 суудалыг аван үнэмлэхүй ялалт байгуулав.

Гол сөрөг хүчин болох Ардчилсан нам (АН) нийт сонгогчдын 25 хувийн саналаар 11 суудал авч хол зайтай хоёрдугаар байранд оржээ. Үлдсэн гурван суудалыг хоёр жижиг нам, бие даан нэр дэвшигч авсан байна. Нийт 606 нэр дэвшигчийн 121 нь бие даан нэр дэвшиж өрсөлдсөн нь өмнөх сонгуулиуудаас хамаагүй илүү байлаа. Ерөнхийдөө энэ жил хамгийн олон нэр дэвшигчид нийт 13 нам, дөрвөн эвслээс өрсөлдлөө.

Яагаад ийм олон нам, ийм олон бие даагч нэр дэвшив? Энэ нь сүүлийн жилүүдэд хоёр том нам МАН, АН аль аль нь авлигын хэрэгт холбогдож олон нийтийн итгэлийг алдсаны шууд үр дүн байв.

Олон нийтийн дэмждэгийг аваагүй ч МАН хэрхэн ялж чадав, мөн энэ үр дүн залуу ардчиллалд хэрхэн нөлөөлөв?

МАН сонгуулийн дүрмийг өөртөө ашигтайгаар өөрчилсөн

Монгол Улсын эрх баригч намууд сонгуулийн өдрөөс хэдхэн хоногийн өмнө сонгуулийн тогтолцоог хэд хэдэн удаа, дур зоргоороо өөрчилж, гуравдагч этгээдийн зардлаар өөрсдөдөө ашигтай байх сонгуулийн тогтолцоог илт давамгай өөрчилсөн. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард МАН өмнөх сонгуульд ашигласан нэг гишүүнд санал өгдөг байсан жижиг тойргийг олон гишүүнд санал өгдөг томсгосон тойрог болгон өөрчилсөн.

Монголын ардчилал хэрхэн мөхөж байгааг эндээс харж болно.

Ийм хэлбэрийн "хайрцагласан санал хураалтыг" Монгол Улс урьд өмнө хоёр удаа л ашиглаж байсан. Тэр хоёр сонгуульд МАН ялсан. Дэлхийн бусад оронууд дунд зөвхөн Кувейт, Мавритани, Сири зэрэг найман улс энэхүү системийг ашигладаг.

Одоогийн энэ хайрцагласан санал хураалтыг дагуу Монгол Улс хүн амын хувьд жигд бус 29 сонгуулийн тойрогтой бөгөөд тойрог бүр нь 2-3 парламентын гишүүн сонгодог. Тойрог бүрт хамгийн олон хүний санал авсан хүн ялах ёстой. Гэвч энэхүү "ялагч бүгдийг авдаг" хандлага нь сонгогчдыг жижиг намуудыг дэмжихээс зайлсхийн, хоёр том намаас нэр дэвшигчдийг дэмжихээс өөр аргагүй байдалд оруулдаг.

МАН сонгуулийн газрын зургийг урьдчилан боловсруулж, өөрийн бат бөх суурьтай хөдөө орон нутагт 76 суудлын 52-ыг өгөн эрчимжүүлсэн. Харин Монгол Улсын нийт хүн амын бараг тэн хагас нь амьдардаг нийслэл Улаанбаатар хотод ердөө 24 суудал буюу гуравны нэгийг л өгсөн. Энэ нь өнгөрсөн сонгуулиас дөрвөн суудалаар бага байгаа юм. Шинэ дүрмүүд нь сонгуулийн тойргийн газар нутаг болон хүн амын хэмжээг ихэсгэсэн бөгөөд энэ нь МАН-тай адил мөнгөтэй байр суурьтай намуудад ашиг тусаа өгчээ. Саяын сонгууль мөн албан ёсны сурталчилгааны хугацааг 21 хоногоор хязгаарлав. Энэ нь танигдаагүй нэр дэвшигчийн хувьд өөрийгөө олон тооны сонгогчдод таниулахад хэтэрхий богино хугацаа байсан.

Вирусын цөөн тохиолдол нь засгийн газарт үзүүлэх дэмжлэгийг нэмэгдүүлсэн байж болзошгүй юм

Анх Ухань хотод коронавирусын дэгдэлт гарснаас хойш Монгол Улс Хойд Солонгосоос дараа Хятадтай хилээ хаасан хоёр дахь улс болжээ. Хоёрдугаар сарын эхээр МАН-ын засгийн газар үндэсний баяр ёслолыг цуцалж, олон улсад зорчихыг хориглон, олон нийтийн газруудыг хааж, хөл хорио тогтоон урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авч, иргэдээ маск зүүхийг шаардсан. Сонгуулийн өмнөх өдөр Монгол Улс батлагдсан 215 хэргийг бүртгэсэн бөгөөд бүгд гаднаас ирсэн байсан.

Вирусийн тархалтын тэг түвшин нь иргэд вирусаас үүдэлтэй covid-19 өвчнөөс болгоомжилж байсан тэр үед МАН-ын эрх барьж буй үзүүлэтүүдийг сайжруулж байв. Саяхан олон нийтийн дунд явуулсан судалгаагаар кововид-19 нь Монгол Улсын иргэдийн өмнө тулгамдаж буй нийгэм, улс төрийн гурав дахь тулгамдсан асуудал болохыг тогтоожээ. Санал асуулгад оролцсон хүмүүсийн бараг тал хувь нь засгийн газрын хамгийн том амжилт бол тахал өвчинд хариу арга хэмжээ авсан явдал юм гэжээ.

Монгол Улсад санал болгож буй хууль тогтоомж нь иргэний нийгэмд аюул учруулж байна

АН дотоод зөрчилдөөнөөсөө болж зүдэрсэн

МАН сүүлийн жилүүдэд аюултай түвшинд хүрсэн байсан агаарын бохирдлыг бууруулахаас гадна тахлын эсрэг үр дүнтэй арга хэмжээ авлаа. МАН-ын бас нэг томоохон кампанит ажил бол нийгмийн шударга ёс ба авлигатай тэмцэх явдал байв. Ерөнхий сайд Хүрэлсүх нь улс орны асар их ашигт малтмалыг жирийн иргэдийн зардлаар шударга бусаар ашиг хүртдэг "30 баян гэр бүл"-ийн эсрэг зоригтойгоор арга хэмжээ авч буй шийдэмгий удирдагч хэмээн тодотгож чадсан.

Эсрэгээрээ АН нэгдсэн уриатай, нэгдмэл кампанит ажил явуулж чадаагүй. МАН АН-ын дарга Содномзундуйн Эрдэнэруу АН-аас нэр дэвших эрхийг хамгийн их мөнгө төлсөн хүнд зарсан гэх хэргээр дайрч байсан. Тэрбээр сонгогчдын дэмжлэгийг авхаар гурван долоо хоногоос бага хугацаанд улсаараа тойрч чадсан Ерөнхий сайдын хажууд АН-ын бусад нэр дэвшигчдийн өмнөөс идэвхтэй кампанит ажил огт хийгээгүй. Фракцын маргаан нь АН-ыг эмх замбараагүй байдалд оруулж, зарим нэр хүндтэй удирдагчид нь сонгуулийн өмнө гуравдагч нам байгуулж, зарим нь бие даан нэр дэвших кампанит ажил өрнүүлэн, намын дэмжлэгчдийг саналыг үр дүнтэй хуваахад хүргэв.

Хоёр том намын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр ялимгүй ялгаатай байв. Хоёулаа эдийн засагт, ялангуяа хүнд үйлдвэр, уул уурхайн салбарт засгийн газрын шууд оролцоотойгоор ажлын байр бий болгоно гэж амласан. Бодлогын томоохон мэтгэлцээн болоогүй бөгөөд - үүний оронд намын удирдагчдын хувийн шинж чанарыг сонгов. МАН амжилттайгаар уралдааныг өөрийн алдарт удирдагч Хүрэлсүх болон онцгойрох зүйлгүй АН-ын дарга Эрдэнэ нарын хоорондох сонголт болгон харагдуулж чадав.

Энэ жилийн сонгууль нь 1990 онд коммунизмаас тайван замаар шилжиж эхэлсэн Монголын ардчилсан түүхэн дэх найм дахь удаагийн парламентын сонгууль байв. Гэхдээ 30 жилийн түүхэнд анх удаа зургаан нэр дэвшигч - дөрвөн нь сөрөг хүчний нам, нэг нь бие даагч, МАН-аас нэг нэр дэвшигч сонгуулийн сурталчилгааны үер баривчлагдсан. Эдгээрээс тав нь Ерөнхийлөгч Баттулга Халтмаа, эсвэл Ерөнхий сайд Хүрэлсүхтэй шууд зөрчилдөөнтэй байсан нэр бүхий улстөрчид байсан бөгөөд эдгээр баривчилгаа улс төрийн зорилготой байв.

Баривчлагаа нь сонгуульд нэр дэвшигчиийг баривчлахаас хамгаалан бүрэн эрх олгодог Монгол Улсын Сонгуулийн тухай хуулийг илт зөрчсөн байна.  Ажиглагчдад зориулж хэлэхэд Ардчилалд заналхийлсэн өнгөрсөн жилийн шүүхийн хараат бус байдалд халдсан  маргаантай хуулийн араас энэ баривчилгаа болсон нь ихээр сэтгэл түгшээж байна.

МАН-ын бараг бүх төрийн байгууллагыг бүрэн хяналтандаа байлгаж байгаа учраас цаашид ардчилсан мөхөх эрсдэл өндөр хэвээр байна.

Самбуугийн Болдсайхан

/Токиогийн Васеда их сургуулийн улс төрийн шинжлэх ухааны докторын зэрэг горилогч/.

Эх сурвалж: washingtonpost.com