Б.Гарамгайбаатар: Хуулийн хугацаандаа багтаан шалгаж, шалгаад илрүүлж чадаагүй бол төр уучлалт гуйдаг номтой

УИХ-ын гишүүн асан Б.Гарамгайбаатартай ярилцлаа.

-Ардчиллын 30 жилийн ой тохиож байна. Энэ хугацаан дахь ардчиллын алдаа, оноог та хэрхэн дүгнэж байна вэ?

-Монгол орон даяар ардчиллын 30 жилийн ойн өдрийг тэмдэглэлээ. Ардчилал хүмүүст өөрсдийнх нь хийж болох эрх, эрх чөлөөг олгодог болохоос бүх зүйлийг сайхнаар бүтээн байгуулж өгдөггүй. Ардчиллын буянаар хүмүүс хэлэх эрх чөлөөтэй, хувийн өмчтэй болж, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөгөө эдэлнэ. Хүнийг өөрийнхөө өнцгөөр харж хандаж, тайлбарлаж болно. Энэ эрх чөлөө л юм.

Дээрээс нь хийж, хүсэж, бүтээх зорилтыг нээж өгдөг нийгэм. Тийм ч учраас хүмүүс янз бүрээр л ярьдаг. Өнгөрсөн 30 жилд үүсэж хөгжсөн энэ ардчилал Монголын нүүр царайг ихээхэн өөрчилсөн. Олон ч зүйл дээр энэ нь ил тод харагдах байх гэж бодож байна. Өнөөдөр хэдийгээр олон зүйлийг үгүйсгэж байгаа боловч энэ бодит түүх.

-Сайн нь ч, саар нь ч байгаа байх тийм үү. Ер нь бид цаашид энэ ардчилал гэх боломжоо ашиглаж Монголын илүү сайн хувилбарыг хэрхэн бүтээх вэ?

-Ардчилалтай холбоотой саар зүйл байна гэдэг өрөөсгөл. Түүнийг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Учир нь бид капитализмыг алгасаж социализм руу алхсан түүхтэй улс. Өнөөдрийн энэ өнцгөөс харж байхад дэлхий дээр байгаа ямар ч амьд ертөнц туулах ёстой замаа л туулдаг юм байна.

Тэнд алдаа оноог шүүхээс илүү бидэнд ямар зам олдов, яаж урагшлах вэ гэдгээ л бодох ёстой. Эргэж харахаас илүү урагш алхах нь л илүү оновчтой мэт санагддаг. Бид БНСУ, Сингапурын жишээг ярьж, сайн жишгүүдийг шууд тусгачих ёстой байсан гэлцдэг.

Гэхдээ амьдрал дээр тийм боломж байдаггүй гэдгийг ойлгох цаг эрхбиш ирсэн байх. Бид коммунизм, социализм байгуулна гэж зөндөө л явлаа. Ардчиллын сайн, мууг зөндөө л ярилаа. Гэхдээ түүх бол түүх л юм байна.

Түүхийг хэзээ ч алгасдаггүй, туулах ёстой шат дамжлагыг нь давах л ёстой. Тэр бүрийд ард түмэн бухимдах үедээ бухимдаж, алдаа оноог цэгнэж, цаашид алдахгүй байх арга замуудаа хайдаг байх нь л чухал. Тиймдээ ч ардчилалд буруу өгөх ямар ч шаардлага байхгүй.

-МАХН тухайн үед хууль дахь нам бүхнийг зааж, чиглүүлнэ гэх утга бүхий заалтаа авснаар ардчилал эхлэх нөхцөл бүрдсэн гэж ч ярих юм. Ардчиллыг хэн нэгэн өмчлөх нь хэр зохистой юм бэ?

-МАН-ынхан тиймэрхүү зүйл яриад байх шиг байгаа юм. Гэхдээ ичих нүүр байх хэрэгтэй. Энэ нь хэн нэг хүмүүсийн хүсэл зорилгод нийцүүлэх гэсэн өөрчлөлт биш. Монгол Улсын иргэн бүрийн хүсэл тэмүүлэл, гадна талын орчин, дэлхий нийтэд болсон өөрчлөлтүүд нөлөөлсөн том. Үүнд манай, танай гэсэн зүйл байхгүй нь түүхэн үнэн.

Ардчиллыг эхлүүлж, Монголын Хөрсөн дээр буулгасан хүмүүс нь яалт ч үгүй ардчилсан хувьсгалыг үүсгэн байгуулахад бий болсон дөрвөн холбоо, холбоодууд дээр тулгуурлаж үүссэн намууд л юм.

Тэд дэлхийн нийтийн ардчиллын давалгааг Монголд оруулж ирэхийн тулд зоригтой хөдөлгөөн хийж чадсан хүмүүс мөн. Энэ нь монгол хүн бүрийн хүсэлд нийцсэн учраас ардчилсан хувьсгал гарсан гэж харах ёстой юм. Ардчиллыг өмчлөх нь хүмүүсийг төөрөгдүүлэх гэсэн л арга зам.

-Та намынхаа үйл ажиллагаанд оролцож байгаа юу?

-Оролцсоор л байгаа. Үндэсний бодлогын хорооны гишүүн хэвээрээ байна. Хэнтий аймгийнхаа Ардчилсан намын хорооны гишүүнээр байж л байгаа. Мэдээж бүхий л үйл ажиллагаанд нь оролцож яваа.

-2016 оны сонгуулиар ард түмэн Ардчилсан намд дүн тавьсан. Түүнээс хойш Ардчилсан нам хэр их өөрчлөлт, шинэчлэлтийг хийсэн гэж та харж байна вэ?

-Би Ардчилсан намыг 2016 оны сонгуульд муу байсандаа ялагдсан гэж боддоггүй. АН 2012-2016 онд Засгийн эрхийг аваад УИХ-ын олонхыг бүрдүүлээд ажиллаж байхдаа их олон ажлыг амжилттай хийсэн.

Хамгийн харамсалтай нь сөрөг сурталчилгаа маш их байсан. Хүчтэй сөрөг хүчин маш сайн тоглолт хийж чадсан. Түүний ганцхан жишээ нь өрийн асуудал. Энэ нь ард иргэдийн сэтгэхүйд маш их нөлөөлж, тэр аяараа л ханарсан. Түүнээс АН муу ажиллаж, тогоог нь хөмөрчихсөн юм биш. Үүнийг хэзээ ч хүлээн зөвшөөрч чадахгүй. Учир нь АН-ын хийж бүтээсэн ажлууд өнөөдрийг хүртэл үнэ цэнээ алдаагүй, хүмүүст ойлгогдож эхлээд байна. Үүнд би баяртай бaйгaa.

2016 онд ялагдсаны дараа АН-д шинэчлэлийн хөдөлгөөн өрнөсөн. Мэдээж хэрэг намаа онол, үзэл баримтлалтай, зөв голдрилд оруулчихъя гэсэн санаатай хүмүүс хөгшин, залуугаараа л байсан. Энэ шинэчлэл тодорхой хүрээнд хийгдсэн.

Би Ардчилсан намыг 2016 оны сонгуульд муу байсандаа ялагдсан гэж боддоггүй.

Гэхдээ бүрэн төгс болсон гэж хэлэх боломж хараахан байхгүй. Ямартаа ч энэ хугацаанд Ардчилсан нам өөрийн гэсэн онол, үзэл баримтлалтай болсон, үүнийгээ албан ёсоор баталгаажуулсан. Баруун төвийн нам гэдгээ маш тодорхой зарласан.

Дээд шүүхэд бүртгэлтэй намуудаас үзэл баримтлалаа албан ёсоор баталгаажуулсан нь ганцхан Ардчилсан нам л байгаа. Мөн Үндэсний бодлогын хорооны гишүүдийнх нь 90 орчим хувь нь шинэчлэгдсэн. Гэхдээ энэ нь өнгөц үү, бодит шинэчлэл үү гэдгийг цаг хугацаа л харуулах байх.

Зарим дээр нь сэтгэл хангалуун байгаа ч учир дутагдалтай, шүүмжилмээр зүйлс ч харагдаж л байна. АН-ын удирдлагуудын авч хэрэгжүүлж буй ажил, улстөрчдийн судалгааны рейтингүүд, сөрөг хүчнийх нь хувьд хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагааг хөндлөнгөөс харахад бидэнд ярих хэлэх, шүүмжлэлтэй хандмаар зүйлүүд харагдаж л байна.

-Ардчилсан намын лидерүүд гэгдэх хүмүүс өнөөдөр намдаа алга. Хэрэг түвэгт орооцолдож, үнэн, худал нэр хоч зүүсэн нь ч байна. Энэ байдлыг та хэрхэн харж байна вэ?

-Уг нь Ардчилсан нам хэн нэгэн хүний өмч биш шүү дээ. Олон хүмүүсийн хүсэл эрмэлзэл нэгдэж нэг баг болж байж нам гэдэг бүтцийг бий болгож байгаа. Түүн дотор тэр, энэний өмч гэдэг яриа байхгүй.

Гэхдээ мэдээж нам гэдэг улс төрийн байгууллага. Тэр дотор намын лидерүүд гэж байх ёстой. Тэд өнөөдөр Ардчилсан намдаа байна уу, үгүй гэвэл өөр асуудал. Лидер гэгдэж байсан хүмүүс нь намынхаа гол бодлогод оролцож байсан уу, үгүй юү гэвэл бас нэг өөр асуудал. Энэ Ардчилсан намын зовлонгуудын нэг л дээ. Ардчилсан нам таван өөр үзэл баримтлал дээр байгуулагдсан.

Таван намын нэгдэл гэж ярьдаг шүү дээ. Энэ нэгдэл өнөөдрийг хүртэл бүрэн утгаараа нэг цөм болж чадаагүй явж байгаагийн илэрхийлэл л дээ. Социалдемократ үзэл баримтлалтай, итгэл үнэмшил нь үүнд байдаг хүн баруун төвийн үзэл баримтлал руу шууд утгаараа орно гэдэг хэцүү.

Итгэл үнэмшил, үзэл баримтлалаараа ойр хүмүүс л нам байгуулдаг. Тэр намууд нь нэгдэж нэг нам болох гэж оролдож байгаа, тэр оролдлого нь нэлээд хугацаанд явж байна. Гэсэн ч тэр доторх хүмүүс нь төлөвшиж чадаагүй л явна. Тэр утгаараа оролцоо зарим тал дээрээ сулраад, идэвхжээд, ойлголцол нь нэгдэж өгөхгүй зовлонтой, бэрхшээлтэй замыг туулаад явж байгаа хэрэг.

МАН-ын хувьд ч ялгаагүй. 100 жилийнхээ ойг хийх гэж байгаа нам ганцхан социалдемократ үзэл баримтлалтай байсан юм уу, үгүй юм уу, эргэлзээ асар их бий. Нэгдмэл, нэг нам шиг явдаггүй гэдэг нь маш тодорхой харагдаж байгаа. Үзэл баримтлалаа ойлгоогүй хүмүүс нам руу орж, улс төрийн байршлууд дээр очиж улс орныг түйвээж буй асуудал байгаа. Би бол тэгж л хардаг.

Ардчилсан нам бол баруун төвийн үзэл баримтлалтай болсон гээд зарлачихлаа. Парламентын засаглалыг тууштай хамгаалах, хүний эрх, эрх чөлөөг, хувийн өмч, тусгаар тогтнол, үндэсний үзэл, өв соёлоо тууштай хамгаална, хуулийн засаглал дор тэгш шударгаар амьдаръя гэдгээ ч зарлачихлаа. Энэ бол бидний үндсэн гол таван зарчим, үүнийг дагаж салбарласан бодлогын асуудлуудаа хийнэ гээд үзэл баримтлалаа баталгаажуулчихлаа.

Одоо үүнийхээ төлөө л явах ёстой. Энэ нь АН-ын анхны сайн шинэчлэлийн нэг гэж хэлнэ. Үүнд эргэлзэж, АН-ын баруун төвийн үзэл баримтлалд итгэл үнэмшил төрөхгүй байгаа бол тэр хүнд сонголтоо хийх цаг нь иржээ. Одоо ч эргэлзсэн олон ҮБХ-ны гишүүн байсаар л байгаа. Үүнд урт цаг хугацаа шаардах байх.

-Та ирэх онд болох УИХ-ын сонгуульд нэр дэвших үү?

-Дэвших, дэвшихгүй асуудлыг ярихад эрт. Учир нь Сонгуулийн тухай хууль гараагүй байна. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг ямартаа ч баталлаа. Үүнийг дагаад Сонгуулийн тухай хууль, Улс төрийн намуудын тухай хууль гарна.

МАН олонхоороо түрүү барьж ямар ч байсан Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах асуудлыг ярьж эхэллээ. Хууль батлагдсаны дараа тойргуудаа яаж зурах эсэх нь харагдах байх. Энэ бүгдийг харахаас нааш сонгуульд өрсөлдөх, үгүйг хэлэх боломж байхгүй. Ер нь бол ҮБХ-ны 360 гишүүний хэн нь ч нэр дэвших боломжтой. Эрх нь нээлттэй. Ганцхан энэ асуудлууд цэгцэрсний дараа дэвших, үгүйгээ шийдэх байх.

МАН олонхоороо түрүү барьж ямар ч байсан Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах асуудлыг ярьж эхэллээ.

Одоогоор гишүүд нь ч хэрхэхээ тодорхой шийдээгүй л байх шиг байна. Өөрсдөө шийдэж чадахгүй, дотроо маргаантай л байх шиг. Арга байхгүй л дээ жижиг 76 тойрог дээрээс гарч ирсэн бор халзан хонинууд юм чинь. Ухаанаа олохгүй л байгаа бололтой. Тойргоо маллачихсан учир дахиад тойргоосоо УИХ-д гарч ирнэ гэсэн бодолтой л байгаа байх. Төсвийг нь харахад ч маш тодорхой.

Социалдемократ үзэл гэхээсээ илүүтэй зөвхөн хувь сонирхол дээр тулгуурласан төсөв баталж байна шүү дээ. Ийм л юмнууд харагдаж байгаа. Гудамжинд байгаа хүн чинь гарч байгаа зүйлүүдийг хэвлэл мэдээллээс харж, өөрийнхөө бодолтой харьцуулж үзэхээс цаашгүй л дээ.

-Эдийн засгийн хөгжлийн сайд асан Н.Батбаярыг таны хамаарал бүхий “Монроуд” компанид авто замыг барих тендерийг эрх мэдлээ хэтрүүлэн өгсөн, энэ шийдвэрт таныг нөлөөлсөн гэдэг. Өнгөрсөн баасан гаригийн чуулганы хуралдаан дээр хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотой асуудлыг Б.Пүрэвдорж гишүүн хөндсөн. Энэ үеэр Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Б.Гарамгайбаатар нарын хэрэг хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотойгоор хэрэгсэхгүй болсон гэдгийг мэдээллээ. Та үүнд юу хэлэх вэ?

-Би мөн тэр талаар харлаа. Х.Нямбаатар гэдэг хүнийг би танихгүй. Манай Хэнтийнх юм гэнэ лээ. Тэр намайг мэддэг болтол хаа ч юм билээ. Хөөн хэлэлцэх хугацаагаар сайхан шоудаж байна, аль ч намынхан. Хуульч хүмүүс тайлбар өгөх болов уу гэж би их-удаан ажиглаж байгаа.

Хуульчид хүртэл үүн дээр тоглолт хийдэг болсон. Б.Энхбаяр ч бай, хэн ч бай би бүгдийг нь харж байгаа. Зүгээр л өөрсдөө од болохын тулд энэ хуулийн заалт дээр тоглолт хийж байгаа юм. Эд нарын яриад байгаа үнэн юм болов уу, яг аль нь үнэн юм бол гэж өөрөө ч сүүлдээ эргэлзэж эхэлсэн. Гэсэн ч мэддэг хуульчдынх нь бичсэн зүйл, өмнөх түүхүүдийг нь олж үзсэн. Хөөн хэлэлцэх хугацаа гэдэг бүх л оронд байдаг юм байна.

Иргэний, эрүүгийн гэх мэт бүх л хуульд тохирсон зүйл заалт, тогтсон хугацаатай байдаг юм байна. Гэхдээ хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотойгоор эд нар нэг зүйлийг ярихгүй байгаа.

-Юуг тэр вэ?

-Тухайн асуудлыг шалгаж байгаа бол хуулийн хугацаа гээч зүйл байна. Хуулийн хугацаандаа багтааж шалгаж чадаагүй, шалгаад илрүүлж чадаагүй бол төр уучлалт гуйдаг ном байна. Тэр ном нь энэ хөөн хэлэлцэх хугацаа юм байна. Нэг ёсондоо төр өөрөө уучлалт гуйгаад хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэрэгсэхгүй болгодог заалт байна.

Үүнийг хэн ч ярихгүй байгаа юм. Яллагдагч гэнэ үү янз бүрийн хүмүүс шүүх, прокурорыг авлигадаад хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэргээ шийдүүлж байна гэдэг зүйлийг л яриад байна. Тийм зүйл байдаггүй юм байна гэдгийг эрхбиш мэддэг боллоо.

-Тэгэхээр энэ хэрэг хэрэгсэхгүй болсон юм уу?

-Би зургаан жил шалгууллаа. Үүнийг олон удаа тайлбарлах гэж оролдсон боловч харамсалтай нь өнөөдрийн нийгэм хүлээж авахгүй байна л даа. Шалгах ёстой шалгалтаар нь орсон.

Асуудал байхгүй гэдэг нь удаа дараа ил болсон. Тиймдээ ч айгаад, эмзэглээд байх юм алга. Хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотойгоор хамгийн сүүлд АТГ мэдээлэл өгсөн шүү дээ. Хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэргээ удаашруулж байгаад хэрэгсэхгүй болгочихлоо гэх зүйлийг ярьсан. Тийм зүйл байхгүй. Яллагдаж байгаа хүн яаж нөлөөлж чадах юм бэ, би үүнийг огт ойлгохгүй байгаа юм.

АТГ-ын мөрдөн байцаагч А.Цэдэн-Иш гэдэг хүн 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 6-ны өдөр прокурорт Зарим яллагдагчид холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай мөрдөгчийн санал хүргүүлсэн юм. Хэргийг шалгасны үндсэн дээр “Энэ хавтаст хэргээс яллагдагч Б.Гарамгайбаатарт холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгох саналыг Нийслэлийн прокурорын газарт өгөв” гэсэн хүсэлтийг өгсөн.

Үүнээс өмнө ч надтай холбоотой гэх хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон юм шүү дээ. Ширэндэв гэдэг прокурорын дарга шийдвэр гаргасан. Тэрбээр шийдвэртэй “Б.Гарамгайбаатар дараах гэмт хэрэгт хамтран оролцсон гэх нөхцөл байдалд хэрэгт цугларсан нотлох баримтуудаар тогтоогдохгүй байгаа учраас хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэв" гэсэн.

Ийм зүйлийг би хэд хэдэн удаа авлаа. Хэрэг хийгээгүй гэдгээ би 100 хувь мэдэж байсан учраас үүнд огтхон ч эргэлзээгүй. Гэтэл намайг хэрэг хийчихсэн мэт хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэргээс мултарчихсан мэт ярьж байгаа.

-Тэгвэл чухам яагаад хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэрэг нь хэрэгсэхгүй болсон гэж ярих болов?

-Энэ нь үнэхээр тэр хугацаанд дууссан уу гэвэл үнэн. 2002 оны Эрүүгийн хуулиар энэ хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа нь таван жил байдаг. 2015 оны Эрүүгийн шинэ хуулиар ч мөн таван жил байгаа юм. Аль ч хуулиар нь явсан хөөн хэлэлцэх хугацаа нь дуусчихсан. Энэ хоёр хуулийг удирдлага болгоод прокурор хэргийг долдугаар 8-нд хэрэгсэхгүй болгосон байгаа юм.

Ийм зүйлүүдээ ч ярьж буй хүмүүс мэдэхгүй байна. Хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон баримт хэвлэлийнхэн болоод илүү, дутуу зүйл яриад байгаа УИХ-ын гишүүдэд ч байхгүй. Энэ прокурор, АТГ -т л байгаа байх.

-Ер нь яагаад шалгагдах хэмжээнд хүрчихсэн юм бэ?

-Хэрэг нь их сонин. Би замын компани байгуулсан нь, “Монроуд” гэдгээр овоглосон нь үнэн. Үүнийг хэн ч балруулдаж чадахгүй. Гэхдээ энэ компаниас би 2007 онд гарчихсан, өнөөдөр нэг ч хувь эзэмшдэггүй.

“Монроуд” гэдгээр далимдуулж шалгах болсон нь Н.Алтанхуягийг Ерөнхий сайдаас огцруулахтай холбоотой. Түүнийг огцруулахын тулд АТГ-аас зохион байгуулалттай хэрэг зарлахдаа Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Н.Батбаярыг хамтатган буруутгахын тулд Халзан бүргэдэй-Солонготын даваа гэдэг газар хэрэгжүүлж байсан төслийн мөнгийг албан тушаал, эрх мэдлээ ашиглан 100 хувь дансандаа авчихсан байна гэж зар гаргаснаас үүдэлтэй юм.

Түүнийгээ зургаан жил шалгасан. Тийм зүйл байхгүй гэдэг бодит нөхцөл байдлыг нь шинжээчид нотолсон. Дараа нь намайг Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга байхдаа Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Н.Батбаярт нөлөөлж Засгийн газраар дээрх шийдвэрийг гаргууллаа гэсэн.

УИХ-ын байгууллагыг шүүх гэж оролдсон юм. УИХ тусдаа хуультай, байнгын хороодын эрх, үүрэг нь хуулийн хүрээнд зохицуулалттай. Энэ бүх заалтуудыг мэдэхгүй, сүүлд нь өөрсдөө тэрэндээ ороогдоод хэрэгсэхгүй болгосон. Нэг ёсондоо З.Энхболдын толгойлж байсан УИХ-ыг буруутгах гэж үзсэн юм. Хэргийн материал нь өөрөө тийм. Тэр нь нотлогдохгүй нь шүү дээ. Би шүүх дээр бодитоор нь тайлбарласан.

Сүүлд нь аргагүйн эрхэнд хэрэгсэхгүй болгодог юм байгаа биз дээ. Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Засгийн газарт нөлөөлнө гэж огт байхгүй. Тэр дундаа мөнгөний асуудлыг Эдийн засгийн байнгын хороо шийддэггүй. Төсвийн байнгын хороо тэр дотроо Төсвийн зарлагын дэд хороо л хянадаг юм. Ийм зүйлээр л зохион байгуулалттай улс төрийн яллагаа хийх гэж оролдсон.

-2016 онд шинэ Засгийн газар гарч ирээд манайх улсын төсвөөсөө гадна Монголбанк, Сангийн яам, Хөгжлийн банк гурван төсөвтэй болчихсон байж. Хөгжлийн банкин дээр Б.Гарамгайбаатар, Н.Батбаяр, Д.Эрдэнэбат нарын хүмүүс эзэн суучихжээ гэж хэлж байсан. Яагаад ингэж нэрлэхэд хүрсэн юм бэ?

-Хөгжлийн банк өмнө нь байсан банк биз дээ. Эдийн засаг, хөгжлийн яам бол 2012 оны Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын үед байгуулагдсан. Бонд босгох асуудлыг энэ яам хийж байсан нь үнэн. Монголбанкнаас Н.Золжаргал, Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Н.Батбаяр, сайн яривал МАН-ын Ч.Улаан нар биечлэн хөөцөлдөж, үүнийг авчирсан юм.

Түүнийг баталсан хүмүүс нь олонхыг бүрдүүлээд байгаа МАН-ын гишүүд. Үүнийг үрэн таран хийсэн гэж ярих юм бол арай өөр юм ярина. Бодвол материалууд нь шүүх цагдаагаар яваад, дуусаад эзэд нь тодорч байгаа биз. Үүнд Эдийн засгийн байнгын хорооны ямар ч оролцоо байхгүй.

Н.Алтанхуяг сайдаар ахлуулсан Бондын зөвлөлийг Ерөнхийлөгчийн шийдвэрээр байгуулсан юм. Тэр зөвлөлд Зам тээвэр, Эдийн засаг, хөгжил, Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд нар, ЗГХЭГ, ЕТГ-ын дарга П.Цагаан, УИХ-ын даргын зөвлөх П.Одхүү, ЭЗБХ-оос би, Төсвийн байнгын хорооноос Ц.Даваасүрэн нарын улсууд томилогдсон. Тэр хүмүүс санхүүжүүлэхээр шалгарсан Засгийн газрын томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг хэлэлцдэг байсан.

У.Хүрэлсүх бол хаданд хавчуулагдсан халиуны зулзага. Хоёр талаас нь хавччихсан, магадгүй сөрөг хүчин хамт хавчиж байгаа байх.

Эдийн засгийн хувьд ямар ач холбогдолтой гэдэг ч юм уу. Санхүүжилтийн асуудлыг нь Төсвийн байнгын хороо хянаж байсан. Ингэж хамтын шийдвэр гаргадаг зөвлөл л байсан юм. Тэнд орсныхоо төлөө би нэг хэсэг нь болчихоод яваад байгаа хэрэг.

Н.Батбаяр түүнд дэд дарга нь, Эдийн засаг, хөгжлийн сайд байсныхаа хувьд, Д.Эрдэнэбат Үйлдвэр хөдөө аж, ахуйн сайд байсан учраас энэ рүү орчихож байгаа юм. Энэ бол зүгээр л хэрэг тохох арга зам. Өнөөдөр үүнийг мянга тайлбарлаад буруу зөвийг нь ойлгохоо больчихсон. Энэ хүмүүс тоглолт бүртээ үүнийг ашиглаж байгаа боловч эцсийн дүндээ үр дүнг нь өөрсдөө хүртэх байх. Эрх баригчид ярих бүхнээ л ярьж байх шиг байна. Ярилаа гээд үнэн юм үнэнээрээ л гарна. Харин хэрэг хийсэн хүмүүсийнх асуудал янз бүрээрээ шийдэгдэж л байгаа байлгүй дээ.

-Эрх баригчид ч өөрсдийнхөө булхайг багагүй дэлгэлээ. ЖДҮ-ээс эхлээд баримтаар нотлогдсон нь ч байна. Сөрөг хүчний намын гишүүний хувьд та юу гэж дүгнэж байна вэ?

-Үзэл баримтлал нь зөрчилдсөн, онолгүй болсон намын нэг зовлон. 60 тэрбумын схем албан ёсоор хэрэгжсэн, хууль бусаар Засгийн эрхийг авсан гэдэг нь маш ойлгомжтой болсон. М.Энхболд гэдэг хүнийг л муу хэлээд түүн рүү дайраад байгаа боловч үндсэндээ энэ 64 гишүүн тэр л арга замаар орж ирсэн байна шүү дээ. Үүнийгээ өөрсдөө л нотолсон. Туг болгож тахих хүн нь М.Энхболд л байхгүй юу.

Дараагийн хувилбар нь гарч ирж, У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнэ хоёроороо туг тахих л байлгүй дээ. Тэр бол илт. АН-ын хувьд ийм зүйл байгаагүй гэдгийг шулуухан, баталгаатай хэлнэ. Таван төгрөгнөөс болж хөлөө жийлцэж байгаа хүмүүсийг амьдралдаа анх удаа харж байна. 900 сая, эсвэл нэг тэрбум төгрөг авч дийлэнхдээ хувьцаа зарцуулсан байгаа юм. У.Хүрэлсүх бол хаданд хавчуулагдсан халиуны зулзага. Хоёр талаас нь хавччихсан, магадгүй сөрөг хүчин хамт хавчиж байгаа байх.

-Харин ч У.Хүрэлсүхийг Ерөнхий сайд болохын тулд ЖДҮ-ийн зээлийг тараасан гээд байгаа...

-Үүнийг би нотолж чадахгүй. Гэхдээ МАН-ынхан У.Хүрэлсүх Ерөнхий сайд болоход нь санал өгсөн гишүүддээ ЖДҮ-ээс зээл авч егсөн гэж өөрсдөө нотолсон. Үүнийг АН, түүний хэн нэгэн гишүүн ил гаргаж нотлоогүй шүү дээ. Одоо эв нэгдэлтэй болж, сонгуульд орохыг нь л харах цаг. Юун дээр нэгддэг нь одоо л харагдана.

-2020 оны сонгуулийн өнгө аясыг та хэрхэн харж байна вэ?

-Шинэ сонгууль болно гэж хэлэхгүй. Улс төрийн замнал, улс орны хэтийн төлөвийг урьд өмнөхтэй нь харьцуулж үзэх чадварыг нь харсан ч энэ хоёр намаас л гарна. Шинэ намууд цөөн тоогоор орж ирэхийг үгүйсгэхгүй.

Тэд онолын түвшинд л ярьж байгаа болохоос бодит амьдрал дээр ярьж байгаа зүйлийг нь хүлээж авах боломж Монголын нийгэмд алга. Сайн жишгийг шууд авчраад буулгах хөрс байдаггүй юм. Тиймдээ ч би түүхийг алгасаж болдоггүй юм байна гэж хэлээд байгаа хэрэг.

-Хэнтий аймгийн 42 дугаар тойрог эзэнгүй айл шиг байсаар дуусаж байна. Иргэд, сонгогчдын эрх ашиг ч хохирлоо. Энэ нутгийн хүний хувьд юу гэж бодогдож байх юм?

-Хохирох, хохирохгүйн асуудал өнгөрсөн. Хэнтий аймгаас гурван гишүүн гарсан. Уг нь тэд бүгд аймгийнхаа хэмжээнд ажиллаад явах боломжтой. Гэсэн ч орхигдсон гэдэг нь үнэн. Хэдэн тойрогтой байгаад ч ялгаагүй жижиг тойрог маллана гэдгийн жишээ энэ.

Үнэхээр Монгол Улсыг нэг том төлөвлөлтөөр хараад, хүн ам цөөтэй энэ орныг хөгжүүлье гэвэл боломж зөндөө л байгаа байх. 42 дугаар тойргийн асуудал анхаарал татаж, сонгуулиудыг нь буцаагаад байсан болохоос биш зүгээр жирийн л нэг тойрог шүү дээ. Сонгосон хүн нь ямар хүн байсныг, яаж гарсныг мэдэхгүй юм.

Сонгууль гэдэг тухайн өдөр шийдэгддэг асуудал шүү дээ. Бараг л тэр өдөр яаж боссоноосоо шалтгаалаад хэн нэгэн хүнийг дугуйлчихдаг. Сонгогчид үнэн, зөв мэдээллийг аваад,сайн, мууг нь мэдэж, УИХ-д очиж болох хүн мөн эсэхийг нь ялгадаггүй. Сохроор дугуйлж байгаагаас л үүдэлтэй асуудал юм.

-Төрд байгаа хүмүүст ард иргэд нь харанхуй, бүдүүлэг байх тусмаа ашигтай байдаг гэлцдэг. Өнгөрсөн хугацаанд монголчууд үүнийхээ үр дүнг амсаж байна уу гэж харагддаг.

-Чиний ярьж байгаатай зарим талаараа санал нийлнэ. Учир нь хүмүүсийг мэдээлэлгүй, харанхуй, бүдүүлэг байлгаж өөрсдийнхөө боломжийг өндөрсгөдөг систем яваад л байна. Хедөө орон нутгаар явахад мэдээлэл үнэндээ алга. Яах вэ маш олон телевизүүд гарах л юм. Гэсэн ч иргэдийн мэдээллээ авч буй эх сурвалж нь дандаа буруу.

Нэг бол үзэн яддаг эсвэл юуг нь ч ойлгохоо больчихсон байдалтай л байна. Хөдөө орон нутгийн иргэд тэр байтугай боловсролтой хүмүүс ч Монгол комментыг л үздэг, үнэн гэж итгэдэг болж. Би бол үүнийг МАХН-ыг үүсгэн байгуулагч, стратегич Н.Энхбаяр гэдэг хүний бодлого гэж хардаг. Энэ хугацаанд хүмүүс өөрт тулгарч байгаа, нутаг орондоо үүсээд буй асуудалд бухимдаж, түүнийгээ мэдээлэх гэхээр хүлээж авах газаргүй болчихсон.

Хаана ч очсон хад мөргөөд байгаа. Аль нам нь хамаагүй, бүгдээрээ хаалттай. Тиймдээ ч бухимдсан иргэд үүнийгээ илэрхийлэх гэж маш урт гомдлын захиа бичдэг. Захиаг нь хүлээж авдаг ганцхан газар нь Монгол коммент.

Тэд захиаг нь ямар ч цензургүйгээр нийтэд уншиж өгдөг. Захиа явуулсан хүн нь бухимдаж байсан бүх зүйлийг минь Монгол комментынхон цацаад өгчихлөө, миний ажил болчихлоо гэж бодон санаа нь амардаг. Миний харж байгаагаар хөтлөгч хоёр иргэдийн дунд бараг Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд болж байх шиг байна. Тэд хэнийг ч шүүмжилдэг, элдэв янзаар хэлдэг.

-Таныхаар сонгогчийн боловсролыг яаж нэмэх вэ?

-Боловсролын систем унасан байх л гэж харж байгаа. Боловсрол өндөртэй, толгой цохидог гэж бид өөрсдийгөө хөөрөгдсөөр байгаад өнөөдөр иргэд ямар ч боловсролгүй болжээ. бичиг үсэг тайлагдаагүй хүмүүс ч олон байна. Үе үеийн Засгийн газар, намын мөрийн хөтөлбөрүүдэд орж байгаа бодлого хүрч чадахгүй байсны л илрэл.

Тэр дундаа боловсрол, соёл хариуцсан сайд нарын ажлын үр дүн харагдах байх. Бодлогоор л энэ ажлыг хийнэ. Өнөөдөр бодлоготой нам гэвэл Ардчилсан нам л бий болж байна гэж би харж байгаа. АН-ын боловсролын бодлого ямар байхаас дараагийн асуудал шийдэгдэх байх. МАН-ын хувьд бодвол бодлого нь өнөөдөр хэрэгжээд яваад байгаа учраас мэдээлэл нь яг хэвээрээ байгаа юм байлгүй.