Д.Даваасүрэн: Гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хэмжээ бус тухайн улсад оруулсан тогтвортой хөгжлийн хувь нэмрээр нь үнэлдэг жишиг тогтож байна

Гадаад Харилцааны Яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Даваасүрэнгийн ярилцлагыг хүргэж байна.

- Засгийн газрын энэ сарын 6-ны өдрийн хуралдаанаар “Хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих, харилцан хамгаалах тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр”-ийн загварыг хэлэлцэн, баталлаа. Тус загвар хэлэлцээрийг боловсруулах ажлын хэсгийн ахлагчаар ажилласны хувьд ийм загвар боловсруулах болсон шалтгаан, ач холбогдлын талаар товч тодруулга өгнө үү?

- Монгол Улс 1990 оноос хойш Хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих, харилцан хамгаалах тухай Засгийн газар хоорондын нийт 44 хоёр талт хэлэлцээр байгуулснаас өнөөдрийн байдлаар 36 нь хүчин төгөлдөр хэвээр үйлчилж байна.

Монгол Улсаас бусад улстай байгуулсан хөрөнгө оруулалтын эдгээр хэлэлцээрийг НҮБ-ын Худалдаа хөгжлийн бага хурал (ХХБХ)-тай хамтран 2016 онд судалж, дүн шинжилгээ хийсэн бөгөөд судалгааны үр дүнгээс харахад манай хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрүүд дотоодын эрх зүйн зохицуулалт хийх бүрэн эрхээ хадгалаагүй, хөрөнгө оруулагчийн эрхийг хамгаалсан гол гол заалтуудыг нарийвчлан томьёолоогүй байна гэсэн дүгнэлт гарсан.

Энэхүү зөрчлийг арилгах, хариуцлагатай хөрөнгө оруулалтыг татах зорилгоор холбогдох яамдын төлөөлөл, олон улсын хөрөнгө оруулалтын эрх зүйгээр мэргэшсэн гадаадын болон дотоодын эрдэмтэн судлаачидтай хамтран уг загварыг боловсруулж, НҮБ-ын Худалдаа хөгжлийн бага хурал, Тогтвортой хөгжлийн олон улсын хүрээлэн зэрэг олон улсын байгууллагаар хөндлөнгийн дүгнэлт хийлгүүлсэн.

Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт бол үндэсний эдийн засгийн бодлогыг хэрэгжүүлэх, тогтвортой хөгжлийн зорилтод хүрэх гол хөдөлгүүр, чухал арга хэрэгслийн нэг юм.

Манай улс Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал -2030 хөгжлийн баримт бичгийг 2016 онд баталсан. Энэхүү үзэл баримтлалд тусгасан зорилго, зорилтод хүрэхэд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохистой ашиглах зорилгоор хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрүүдийг шинэчлэх шаардлага бий болсон. Хөгжиж буй улсын хувьд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах таатай орчныг бүрдүүлэх, хөрөнгө оруулагчдын хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг хангахаас гадна үндэсний аюулгүй байдал, олон нийтийн эрх ашиг сонирхлыг эн тэнцүү хамгаалах шаардлага зүй ёсоор тулгардаг.

- Одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрүүд учир дутагдалтай байна гэж хэллээ. Эдгээр хэлэлцээрийн талаар цаашид ямар арга хэмжээ авахаар төлөвлөж байна вэ?

- Олон улсын хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчин сүүлийн жилүүдэд хурдацтай өөрчлөгдөж байна.

Дэлхийн улс, орнууд 1960-аад оноос эхлэн 2000 оныг хүртэл хоёр талт улс төрийн харилцаагаа шат ахиулах, хөрөнгө оруулалт татах зорилгоор, мөн олон улсын зарим судлаачийн үзэж буйгаар “зураг авахуулах” зорилгоор Хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих, харилцан хамгаалах тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр байгуулж эхэлсэн байдаг.

Өнөөгийн байдлаар олон улсын хэмжээнд 3,350 гаруй хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээр байгуулсан гэсэн тоо бий. Харин 2000 оноос хойш хөрөнгө оруулалтын эдгээр хэлэлцээрт үндэслэсэн маргаан ихээр гарч эхэлсэн учир ийм төрлийн хэлэлцээр байгуулах нь багассан байдаг.

Үүний үр дүнд дэлхий нийтээрээ, өндөр хөгжилтэй болон хөгжиж буй улсын аль аль нь хөрөнгө оруулалт хүлээн авагч улс болон хөрөнгө оруулагчийн эрх, үүргийг тэнцвэржүүлэх бодлого барьж эхэлж байна.

Өөрөөр хэлбэл хөрөнгө оруулалтыг хүлээн авагч улсын дотоодын эрх зүйн зохицуулалт хийх бүрэн эрхийг илт хязгаарласан хуучин хэлэлцээрүүдийг цуцлан тогтвортой хөгжлийн зорилтод хүрэх боломжийг хангасан шинэ хэлэлцээр байгуулах үйл ажиллагаа эрчимжиж байна.

Олон улсын хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн орчин ийнхүү шинэчлэгдэн улс бүр өөрийн тогтвортой хөгжлийн зорилтод хүрэх боломжийг хангасан хөрөнгө оруулалтын шинэ загвар хэлэлцээртэй болж, хуучин хэлэлцээрээ цуцлах үйл ажиллагаа эрчимтэй явагдаж байна. Манай улс ч мөн адил олон улсын хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн шинэтгэлийн үйл явцад идэвхтэй оролцон эрх зүйн орчингоо өнөөгийн чиг хандлагад нийцүүлэн ийнхүү өөрчлөхөөр ажиллаж байна.

Өнөөгийн байдлаар хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрээ шинэчлэн байгуулах саналыг Энэтхэг, Өмнөд Солонгос, Чех зэрэг долоон улсаас манайд ирүүлсэн. Эхний ээлжид эдгээр улстай яриа хэлэлцээгээ эхлүүлж, хуучин хэлэлцээрээ шинэчлэх, эсхүл нэмэлт, өөрчлөлт оруулах эсэхийг шат дараатай шийдвэрлэх юм.

- Хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрээ ийнхүү шинэчилснээр хөрөнгө оруулалт буурах зэрэг сөрөг үр дагавар бий болох уу?

- Хэлэлцээрийн загвар ийнхүү өөрчлөгдсөнөөр шинээр болон шинэчлэн  байгуулах хэлэлцээрээ энэхүү загварт тусгагдсан зорилго, зарчмын дагуу байгуулна.

Одоо үйлчилж буй хөрөнгө оруулалтын хэлэлцээрийн хүрээнд хамаарах гадаадын хөрөнгө оруулалтад шууд нөлөөлөх эрсдэл байхгүй.

Хуучин хэлэлцээр цуцлагдсан ч уг хэлэлцээрийн хүрээнд өмнө оруулсан гадаадын хөрөнгө оруулалтын хувьд 15-20 жилийн хугацаанд хүчин төгөлдөр хэвээр мөрдөгдөж, хөрөнгө оруулагчид тухайн хэлэлцээрээр олгосон давуу эрхээ эдэлдэг учир хуучин хөрөнгө оруулагчдад эрсдэл учрахгүй.  

Нөгөөтэйгүүр, хэрэглэгчид компанийн нийгмийн хариуцлагын түвшин, байгаль орчин, хүн, амьтан ургамлын эрүүл мэндэд ээлтэй техник, технологи ашигладаг эсэхийг харгалзан сонголт хийдэг болж байгаагаас үүдэн үндэстэн дамнасан корпорацууд төдийгүй жижиг, дунд бизнес эрхлэгчид ч нийгмийн хариуцлагыг сайн дураар хэрэгжүүлж байгаа сайн жишиг тогтож байна.

Иймээс хариуцлагатай хөрөнгө оруулалт болон хөрөнгө оруулагчид тус хэлэлцээрээр олгох давуу эрхээ аливаа хязгаарлалтгүйгээр эдлэх бүрэн боломжтой.

Харин үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журам, хүн, амьтан, хүрээлэн буй орчинд сөрөг нөлөө бүхий үйл ажиллагаа явуулсан, авлигын гэмт хэрэг үйлдсэн нь тогтоогдсон хөрөнгө оруулагчийн хувьд хэлэлцээрээр олгох давуу эрхийг эдлэх боломжгүй.