QUIZ: Та зан заншилаа хэр сайн мэдэх вэ?

Эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүний гарвал, шинж нь хоёр талын эцэг эх, өвөг дээдсээс салбарласан тэмдэглэлийг бид ургийн бичиг гэж ойлгож болно. Удмын түүх гэж хоёр талын хүмүүсийн цадиг намтрыг хэлж болох бөгөөд удмын түүхэнд хоёр талын оюуны үнэт өв, шашин шүтлэг, удмын эрүүл мэнд, хоёр талын овог удмыг нэртэй залгамжилсан хүмүүсийн ажил, амьдрал гэх мэт тухайн овог удмын түүхэнд холбогдох мэдээллүүд багтсан байдаг.

Шинэ гарсан хүүхдийн угаалгыг эхийн бие тэнхэрсний дараа буюу хүүхэд гарснаас хойш 7-15 хоногийн дараа хийдэг.

Хүүхдийн толгойд байдаг хэдэн улаан үс юмуу хэдэн цагаан үсийг онгон үс хэмээнэ. Монголчууд тийм үсийг онгон гэхээс гадна хорхой, сүлд, өлзий, сүүн, сахиус, туг, өвөг, шид үс гэж нэрлэдэг билээ. Онгон үсийг өлзий буяны тэмдэг гэдэг. Онгон үсийг зулгааж болдоггүй. Өлзий буян харина гэдэг. Онгон үс бол урт насалж, удаан жаргахын бэлгэдэл юм.

Хамгийн хүндтэй эрхэм зочныг унаа хөсгөөр холоос тосч угтдаг. Ховор ирдэг зочныг гэрээс гарч угтан хүлээн авдаг.

Их ёсны ууц гэдэг нь хонины нурууг сүвээний хоёр хавирга, сүүлний хамт үргэлжид нь тусгайлан авч бэлтгээд дээр нь толгой, шийрийг хуйхлан чанаж тавьсныг хэлэх бөгөөд ёслолын махыг том цар тавагт тавихдаа амьддаа ямар байдгаар нь эрэмбэлж, урд дор нь өвчүү, хүзүү, сээр, хоёр хааг нь, хойд дор нь хоёр гуя, шаантыг нь урагш харуулан мөчүүдийг яг хэвтэж байгаа юм шиг байрлуулан дээрээс нь ууцаараа бүтээж хамгийн дээр толгойг нь тавина.

Хадагийг Баранзад, Соном, Аюуш, Самбай гэхчилэн ангилдаг ба өөр өөрийн онцлогоор хэрэглэх зарчимтай. Банарзад хадгийг төр, шашны томоохон зан үйлд хэрэглэнэ. Мөн хэмжээгээрээ ч хамгийн урт буюу 3.2 метрийн урттай хадаг юм. Уг хадаг нь тойрсон хамар угалз бадраа хээ болон өлзий, жанцан, бумба, лянхуа, шүхэр, лавай, загас, хорол тэргүүтэй өлзий хутгийн найман тэмдэгтэй.

Монголчууд хүүхдийг эхийн хэвлийд олдсон үеэс эхлээд эхээс төрөх хүртлээ нэг нас элээдэг гэж үзэн түүнийг “хий нас” гэдэг. Иймээс эхээс төрсөн дор нэг настай гэж үзээд одоогийнхоор нэг ойндоо хүрэхэд хоёр настай боллоо гэж тооцдог уламжлалтай байсан. Монголчууд хүүхдийн насны ойг эхээс төрөөд бүтэн жил болсны ойн дээр тэмдэглэдэг, харин жил бүр төрсөн өдрийн баяр хийдэггүй байжээ.

Монголчуудын уламжлалт заншлаар 70, 85, 90 насанд өндөр насны найр хийдэг харин хожим тавин наснаасаа эхлэн насны найр хийх болсон. Гэвч тавин насны найр нь ихэндээ албаны шинжтэй найр байдаг.