Төв банк зах зээл дэх валютын ханшийг зарлаж чадна, барих боломжгүй

УИХ-ын чуулганаар Тѳв банк тухай хуулийг хэлэлцэж буйтай холбогдуулан зарим улстөрчид төв банк ханшийг хариуцахаас зугтааж байна гэсэн шүүмжлэлийг тавьж буй. Тодруулбал, Тѳв банкны тухай хуулиар зааж ѳгсѳн үндсэн зорилтоо "Үнийн тогтвортой байдал" болгож ѳѳрчилснөөр хариуцлагаас зугтлаа гэдэг асуудлыг тавьж байна.

Уг нь Монголбанкны зорилгыг яаж ч томъёолсон ханшийн асуудал огт хамаагүй зүйл болохгүй. Учир нь монголчууд бидний хэрэглээний сагсны 40 орчим хувь нь импортын бараа. Иймд төв банк инфляцийг тогтвортой байлгахын тулд ханшийг анхаарахаас ѳѳр аргагүй. Банкуудын зээлийн дөрөвний нэг нь валютын зээл. Ханшийн савалгаа үүсэхэд валютын зээлүүдийн чанар муудаж, банкны системийг эрсдэлд оруулах учир дахиад л ханшийг анхаарахаас ѳѳр аргагүй юм. 

Тэгэхээр, Тѳв банк одоогийн хуулиараа ч тѳгрѳгийг тогтвортой байлгахын тулд, санхүүгийн тогтолцоог тогтвортой байлгахын тулд ханшийг анхаарч байгаа. Тийм ч учраас ханшийн огцом савалгаа үүсгэхгүй байх бодлого баримтална гэдгийг жил бүрийн мѳнгѳний бодлогын үндсэн чиглэлдээ тусгасаар ирсэн.

Тэгвэл жишээ нь зэсийн үнийг ѳсгѳх, гадны хѳрѳнгѳ оруулалт орж ирэх татварын орчныг сайжруулах, эсхүл аль нэг компани гаднаас санхүүжилт татах чадварыг дээшлүүлэхэд Тѳв банк юу хийж чадах вэ? Нѳгѳѳ талаас импортын барааг орлох бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чадвартай боловсон хүчнийг бэлдэх, хэрэглэгчид үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих худалдан авалт хийн, валютын гарах урсгалыг бага байлгахад Тѳв банк юу хийж чадах вэ? Эдгээр асуултуудын хариунаас ханш нь ѳѳрѳѳ УИХ, ЗГ, хувийн хэвшил, хэрэглэгчдийн вкус-ээс ч хамаарна гэдэг нь тодорхой харагдаж байна. 

Түүх сѳхѳѳд харвал Монголбанк ханшийг гол зорилгоо болгосон мэт үе байсан. 2000 оноос эхтэй, 2008 оны дэлхийн эдийн засгийн хямрал хүртэл Монголд ам.долларын ханш 1,100 тѳгрѳг хавьцаа маш тогтвортой байв. Гэхдээ энэ нь цаанаа золиостой байсан. 10-аад жил уул уурхайн супер цикл ѳрнѳж, дэлхийн зах зээл дээр зэс, алтны үнэ түүхэн рекорд тогтоож, үүнийг дагаад Монгол Улсад экспортын орлогоор маш их валют орж ирж байсан ч Монголбанк 2009 оны хямралын босгон дээр дѳнгѳж нэг тэрбум ам.долларын нѳѳцтэй байсан. Ингээд дэлхийн эдийн засгийн их хямралаар түүхий эдийн үнэ навс унахад ханшаа барихын тулд хэдхэн сарын дотор нѳѳцийнхѳѳ талыг нь дуусгаж, долларын ханш 1,700 руу огцом харваж байсан. ОУВС-гийн “Стэндбай” хѳтѳлбѳр авч байж эдийн засаг эргэн сэргэснийг санаж байгаа байх. Доллар жаахан хѳдлѳхѳд л Монголбанкны Ерѳнхийлѳгчийг огцруулах асуудал яригддаг байсан үед ийм л байв.

Дэлхийн эдийн засгийн хямралыг даван туулахын тулд Хятадын засгийн газрын 4 триллион ам.долларын тэлэх бодлогын нѳлѳѳ арилж, түүхий эдийн үнэ 2012 оны эцсээс эхлэн буурч эхлэхэд Монгол дахиад л хямралтай золгох нь тодорхой болсон. Энэ үед Тѳв банк эдийн засгийн ѳсѳлтийг тэргүүн зорилтоо болгож байв. Ѳсѳлтийг дэмжихээр мѳнгѳ хэвлэсэн, барилгын салбар ѳссѳн, олон хүн байшинтай болсон. Гэхдээ мэдээж бас л золиостой. Валютын нѳѳц шавхагдсан, тѳгрѳгийн ханш 2 дахин унасан...

Товчхондоо Тѳв банк ханшийг ч, эдийн засгийн ѳсѳлтийг ч урт хугацаанд тогтвортой хадгалж чадах институци биш гэдэг нь онолын хувьд ч, маш олон улсын практик жишээн дээр ч харагдсан. Монгол ч тэр кейсүүдийн нэг. Тийм ч учраас Тѳв банк гэдэг инситуци дэлхийд үүсч хѳгжсѳн 300 жилийн түүхийн туршлагаас ѳнѳѳдѳр хамгийн амжилттай яваа эдийн засгуудад price stability буюу "Үнийн тогтвортой байдал"-ыг Тѳв банкны үндсэн мандат, зорилт болгож томъёолсон байдаг. Иймд одоогийн Тѳв банкны тухай хуулийн эхний гол ѳѳрчлѳлт бол Монголбанкны үндсэн зорилтын тухай асуудал юм.

Ханшийн тухай яриандаа эргэн орвол, хэрэв анзаарсан бол 2017 оны 11-р сараас хойш Монголбанк валютын дуудлага худалдаанд бараг оролцоогүй. 8-р сараас хойш тѳлбѳрийн тэнцэл ашигтай буюу Монгол Улс руу орж гарч буй валютын цэвэр урсгал эерэг дүнтэй, валютын орох урсгал нь давамгайлж зах зээл дээр доллар элбэг болж буй үед оролцох ч шаардлагагүй юм. Ханш ч Монголбанкны оролцоогүйгээр 2480-aaс алгуур бууж эхэлсэн. Үүнийг дагаад гадаад валютын валютын нѳѳц нэмэгдсэн. 

Тэгэхээр, одоо яригдаж байгаа хуулийн шинэчлэлээр Тѳв банкны үндсэн зорилтыг "Үнийн тогтвортой байдал" болгосноор "ханшийг барь" эсхүл "эдийн засгийг ѳсгѳ" гэдэг зүйлийг Монголбанкинд тулгах эрсдэл үгүй болох учиртай. Ингэснээр Монголбанк улстѳрчид, эсхүл сонгогчдод таалагдахын тулд урт хугацаанд үргэлжлэх боломжгүй тогтворгүй, богино хугацааны бодлого явуулахгүй байх эрх зүйн үндэслэл тодорхой болно гэсэн үг. Ѳмнѳх 20 жилд гаргаж байсан алдаануудаа давтах эрсдэл буурна гэсэн үг. Харин урт хугацаанд инфляцийг тогтвортой байлгах гэдэг гол чиг шугамын дагуу ханшийн бодлогоо ч, эдийн засгийг дэмжих бодлогоо ч хэрэгжүүлэх таатай орчин бүрдэх учиртай. 

Тѳв банк ирээдүйд тогтвортой сайн бодлого явуулах хууль эрх зүйн үндэслэл нь Тѳв банкны зорилгыг хэрхэн тодорхойлохоос эхлэх учраас энэ бол маш чухал ѳѳрчѳлт. Харин ѳнгѳрсѳн хугацааны туршлагаас ч тэр, олон улсын сайн туршлагаас ч тодорхой болсон зүйлийг энэ удаад бид хийж чадахгүй бол харамсалтай.

Эх сурвалж: itoim.mn