- Тэнд өлсөж, зовж, даарч байгаа хүүхдүүд Ганжавхланд ер ямар хамаатай юм бэ?
- 19 настай залуу хүний толгой тасдаад “Дарь-Эх”-д тавьчихлаа. Хөдөө 19 настангууд акагаар шүршсэн хэрэг гарлаа. Ийм гамшгийн хэргүүд гарч байгаа нь дээх нь үед энэ хүүхдүүдийг хаясны гор болов уу. 

90-ээд оны үед аав, ээждээ хаягдаж, нийгмийн золиос болсон хүүхдүүд өнөөдөр том болцгоожээ. Ямар ч боловсрол эзэмшээгүй, хайр амсаагүй, гэр бүлийн халамж мэдрээгүй хүмүүс өнөөдөр насанд хүрчээ. 

Гэтэл одоо ч бид хүүхдүүдийг үл ойшоосоор байна. Жишээ нь, өнөөдрийн байдлаар бүртгэлтэй 100 гаруй тэнэмэл хүүхэд байгаа. Цаана нь бүртгэлгүй маш олон хүүхэд бий. Дээрээс нь, гудамжинд байгаагаас ялгаагүй амьдралтай маш олон хүүхэд бидний мэдэхгүй “Зэрэгцээ ертөнц”-д амьдарч байна. Энэ болгоныг хаячихвал эргээд эд маань өснө, нийгмийн нэг аюул бий болно. Таны, миний хүүхдүүд том болно. Тэдэнтэй цуг амьдарна. 

Тэгэхээр уг нь энэ маш том асуудал юм.

Нэгхэн жишээ дурдая. Хоёр сургууль гадаадад төгсөөд, доктороо хамгаалаад ирсэн 30 орчим настай залууг “Дөлгөөн нуур”-ын хажуу талд тоосгоор цохиод алсан. Энэ хэргийг сонсчихоод би нийгэм дээрх аюулаас хэн нь ч зугтааж чадахгүй юм байна гэж бодох болов. Энэ зүгээр л дээрмийн сэдэлтэй гэмт хэрэг байсан. 

Ийм аюул байгааг мэдсэн хүмүүс өөрсдийгөө эхнээс нь хамгаалалтанд оруулж байна. Өндөр хамгаалалттай байшин, сууцанд Зайсанд амьдарч байна. Ингэж бүх зүйлийг ялгаж харахыг хүсээд байна. Гэтэл бүх аюул нэг. Бид нэг л нийгэмд амьдарч байгаа.

- Хүний наймаа сэдэв рүү яагаад орчихов?
- Миний ажил яг хоёр хуваагдаад байсан. Нэг нь хүний наймаатай холбоотой буюу анх Ц.Ганзориг агсантай танилцаад хүний наймаа гэдгийг ч сайн ойлгохгүйгээр тэр хүнд л туслахыг зорьж явж байлаа. Үнэхээр охин нь тэгж хүний наймаанд зургаан жил өртсөн эсэхэд би нэг их сайн итгэж өгөхгүй л байв. Тиймээс ч өөрийн биеэр тэр охинтой нь уулзахыг хүссэн. Машин тэрэгнийхээ дугаарыг нууж байгаад хохирогчтой уулзсан. Биен дээрх шарх сорви маш хүнд байсан. Цаанаасаа л нэг зэвүүцэл төрөөд байлаа. Гэтэл удалгүй Ганзориг ах нас барсан. Тэр хүнийг гадны нөлөөгүй нас барсан гэсэн дүгнэлт гаргасан. Харин миний хувьд эсрэг бодолтой байсаар байгаа. Ганзориг ахыг нас барсан орой нь би “Цагийн хүрд” нэвтрүүлэгт орж ярилцлага өгч байлаа. Ярилцлагын үеэрээ би нэлээд олон хууль хүчний байгууллагын нэр хүндийг хөндсөн. Энэ ярилцлагын дараа аавын маань эзэмшиж байсан “Урьхан” зоогийн газар шатаад л... юу болж байгааг нь мэдэгдэхгүй олон үйл явдал ар араасаа өрнөсөн. Өөр дээрээ ч хэд хэдэн удаа дарамт шахалт авч хэд хэдэн удаа гэмтэлт очсон доо. 

- Зодуулсан гэсэн үг үү?
- Тийм ээ. Хэд хэдэн удаа ийм халдлагад өртсөн. Нэг удаа бүр ухаангүй эмнэлэгт сэрж байлаа.

Нэг сонин зүйл нь энэ үеэс надтай нууц байдлаар уулзах хүмүүс маш их болсон. Дандаа хүнээс айж явдаг хүмүүстэй уулздаг болов. Тэдний ярьдаг зүйл нь манай эгч, дүү, найз хүний наймааны золиос болсон. Хамгийн сүүлд над руу Малайзаас нэг удаа ингэж уйлж залгасан. Хятадын нэг жижигхэн хотоос ингэж ярьсан. Одоо яах вэ гэх уулзсан хүмүүсийн тоо 50, 60 гарсан. Ирсэн и-мэйл маш их болсон. 

- Ямар хугацаанд вэ?
- Ердөө 2-3 сарын хугацаанд шүү дээ. 

- Тэдэнд өөр хандах хүн алга байна гэсэн үг үү?
- Энэ сэдвийг ингэж зоригтой гаргаж ярьж байгаа хүн чамаас өөр алга. Чамд үүнийг ямар ч байсан ярих ёстой гэж бодож байна гэж олон хүн надад мэдээлэл өгсөн. Гэхдээ тэдгээр хүмүүс маань дандаа нэгнийхээ араас хөөцөлдөж байгаад өөрсдөө амьдралаараа хохирсон бас дарамт шахалтанд өртсөн байсан болохоор надад өөрсдийнхөө тухай нэр хаяг, утас мэдээллийг үлдээдэггүй байв. 

Ингээд хүний наймаа гэдэг чинь бидний төсөөлж байснаас ч аймшгийн сүлжээ бий болчихсон байгааг ухаарсан. Гэтэл хүмүүс яагаад ийм бага мэдээлэлтэй байгааг гайхтал энэ хохирсон хүмүүс, ар гэрийнхнийх нь амыг дандаа таглачихдаг юм байна. Хүмүүс айдаг юм байна. 

Ингэж би асуудлыг арай ултай, суурьтай судалж эхэлсэн дээ. 

- Яг хүний наймаа, бэлгийн мөлжлөгийн чиглэлээр нэлээд хөөцөлдөж БНХАУ-ын Эрээн хот хүртэл явж судалсан гэж байсан?
- Тийм ээ. Төрийн Бус Байгууллагын хувьд хязгаартай. Бид цагдаа биш. Хүн гавлаж болохгүй, бусдыг хүчирхийлж болохгүй. Жагсаал цуглаан ч гэсэн бүх зүйл зөвшөөрлийн дагуу хийгдэх ёстой. Бидний гол үүрэг бол аливаа хүчирхийлэл гарахаас өмнөх урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаа чухал. Гэмт хэрэг гарсны дараа энэ бол хуулийнхны ажил болчихдог.  Гэмт хэрэг гарахаас өмнө бид нөлөөллийн хүрээнд асар их зүйл хийх боломжтой байгаа юм. Жишээ нь, хүний наймааны 90 хувь нь тухайн хохирогч мэдээлэлгүйн улмаас хууран мэхлэгдэж хил даваад л худалдагдсан байдаг. Ихэнх хүний наймааны хохирогчид өөрсдөө гадагшаа явах визээ хөөцөлдөөд өөрсдөө бүх зүйлээ хийсэн байдаг. Ингээд энэ байдлаас гарах боломжгүй болсон үедээ буюу төгсгөлд нь өөрсдийгөө нүхэнд унаж байгаагаа мэддэг гэж байгаа юм. Хохирогчид өөрсдийөө гадаад явж сургуульд сурах гэж, ажил хийх гэж л байна гэсэн өөдрөг том зорилго л өвөртөлсөн байдаг юм билээ.  

Тэгэхээр энэ мэдээлэлгүй байдлаас хохирч байгаа хүмүүсийг бид 100 хувь зогсоох боломжтой гэж үзэж байгаа. 

- Та бүхний юу өөрчлөгдөв? 
- Бид ажлаа дуусгачихаад орой нь ярилцаад сууж байхад сайн дурынхан маань “Бид хувцас тараах хангалтгүй юм байна. Хүмүүсийн амьдрал ийм хүнд байна гэж төсөөлөөгүй. Ямар нэгэн зүйл хийх хэрэгтэй юм байна” гэж шийдсэн. 

Тэгээд “Хамтын халуун сэтгэл” гэж төрийн бус байгууллага байгуулсан. Ер нь энэ хувцас тараах үйл явдлаас улбаалаад зөндөө сайн дурын клубууд үүссэн байдаг.

- 2012 онд “Ид шидийн уут” бэлгийг анх тараасан юм билээ.
- Тийм ээ. Бидний хувьд эхлээд бөөн хөөрөл байв. 

Сэтгэлийн мянган бэлэг гэж аян эхлүүлье гээд хийж байв. Зүгээр л хүүхэд баярлууъя гэж бодсон нь тэр л дээ. Өмнө нь бид хувцас тараагаад явж байхдаа аймшигтай амьдрал олоод харчихсан. Энэ хүүхдүүд дээр өвлийн өвгөн байтугай аав, ээжүүд нь ч очихгүй байгааг бид мэдсэн. Тийм болохоор ядаж нэг удаа энэ хүүхдүүдийг яагаад баярлуулж болохгүй гэдэг л санаанаас эхэлсэн юм. 

Энэ үеэс гэр бүлийн хүчирхийллийн эсрэг ажлуудыг ч идэвхтэй хийж, 2012 оны өвөл бараг унтдаггүй байлаа. Шөнө хүүхдүүдийн дуудлагаар явж байв. 

- Та бүхэн бэлэг өгөх хүүхдүүдээ яаж сонгодог вэ?
- Анх 2012 онд бид хорооноос айлуудын жагсаалтыг авсан. Нэн ядуу гэсэн ангилалтай айлуудын жагсаалтыг аваад бэлэг тараахаар 10 гаруй машин гарч байв. Миний хувьд бүх машинаа координатор хийж байлаа. Тэгтэл эхний гараанд явсан өвлийн өвгөн, цасан охидууд маань Ганжавхлаан энд ямар нэгэн зүйл буруу болоод байх шиг байна. Чи өөрөө хоёр, гурван айлаар ороод үзээтэхээч гэдэг юм байна. Тэгээд би өөрөө өвлийн өвгөн болоод хэдэн айлаар ортол их гоё тоосгон байшинтай, машинтай, зурагттай боломжийн айлууд байв. Нэлээд хэдэн айлаар орлоо. Дандаа тийм. Ингээд хороон дарга дээр нь явж оров. Нэн ядуу гэдэг тодорхойлолттой айлуудаар бид явлаа. Гэтэл амьдрал дээр ийм байна. Та энэ зургийг хар гээд бид айлуудын зургаа харуулсан юм. Тэгсэн чинь л хороон дарга маань нийгмийн ажилтан, хэсгийн ахлагч нараа дуудчихсан. Тэнд гурвалжин, дөрвөлжин хэрүүл.  “Яагаад ... намын айл энэ жагсаалтад ордог билээ” гээд л нүдэн дээр маань бөөн хэрүүл үүсэв ээ...

- Ингээд албан ёсны бүртгэл бүтэхгүй гэдгийг ойлгож. Тийм үү?
- Тэгсэн. Тэгээд л бид машинууддаа явж байгаа чиглэлийнхээ замыг дуустал явчих. Дараа нь машин явж чадах хүртэл явчих. Үүний дараа явган яв. Задгай буучихсан айлуудыг хайгаад олъё гэж шийдсэн. 

- Улаанбаатарт бүртгэлгүй айлуудаар явсан байна. Тэдгээр хүмүүсийнхээ мэдээллийг ямар нэгэн байдлаар тэмдэглэж авдаг уу?
- 2012 онд бол хийгээгүй. Тэр үед тийм туршлага байсангүй.  Харин 2015 онд гэхэд бид найман удаагийн сургалтыг өвлийн өвгөн, цасан охидууддаа хийсэн. Яг мэргэжлийн судалгааны цасан охин бэлдсэн. Энэ ажлыг нийгмийн хамгааллын чиглэлийн яг мэргэжилтэн Сараа эгч маань ахалж хийдэг. Айлд орж байгаа нэг цасан охин нь хүүхдээс хүүхдийн хэлээр нь мэдээлэл цуглуулах ажил хийсэн л дээ. Нэг ёсондоо тэр хүүхэд хүчирхийлэлд байгаа эсэхийг тандаж илрүүлэх зорилготой ажил хийсэн. Мөн бүртгэлгүй бүх айлын байж болох бүх мэдээллийг тэмдэглэж авсан. Өнгөрсөн өвөл мөн яг энэ аргаараа бэлгээ тараасан. 

- Тэгвэл та бүхэнд энэ Монгол Улсад байхгүй дата бий болжээ. Тийм үү?
Тэгж хэлж болно. Нэг айлд ороод л 10 асуулга бүхий анкеттай болдог. Үүнийгээ нэгтгээд нэгдсэн мэдээллийн сандаа нэгтгэдэг. “Ид шидийн орон” төслийн хэрэгцээ шаардлага ч энэ бодит мэдээлэл дээр тулгуурлаж гарсан. 

Бүртгэлтэй өрхүүдийн хувьд харьцангуй төрөөс хэрэгжүүлж буй нийгмийн туслалцаа очдог. Харин бүртгэлгүй айлуудын хувьд хамгийн хүнд. Цэцэрлэг, сургууль бол бүр ярих ч юм биш. 

Засгийн газрын мартсан хүүхдүүд гэж бид хэлдэг юм. 

- 2012, 2015, 2016 гурван жил дарааллаж нэг айлд давхцаж очсон тохиолдол олон байсан байх. Амьдрал нь сайдах, муудах янз бүрийн жишээ байдаг биз. Тийм үү? 
- Яг нэг сайхан жишээ ярья л даа.  Би өөрөө өвгөн болж 2012 оноос хойш дарааллаж очсон нэг айл бий. 

 

 

`Лантуун Дохио` ТББ-ын зургийн сангаас, Уранзулынх,

Энэ айл 2012 онд газар ч үгүй, маш хэцүү мөс цөмөрсөн хэсэгт буучихсан байлаа. Яваад орсон чинь аав, ээж хоёр нь байхгүй. Хоёр жаахан хүүхэд, бас нэг нярай газар хэвтэж байв. Тэгээд бид бэлгээ өгөөд гарсан. Тэгсэн ээж нь араас утасдаад намайг эзгүй хойгуур ирсэн байна. Их баярлалаа гэж ярилаа. 

Гурван жилийн дараа буюу 2015 онд санаандгүй энэ айлаараа дахиад орсон. Тэр үед хүүхдүүд нь хөөрхөн том болчихсон. Тухайн үед ээж нь байсан учраас тухтай ярилцах боломж олдсон юм. Дөрвөн хүүхэдтэй, нөхөр нь нас барчихсан энэ эмэгтэй өөрөө уушгины наалданг гээд хүнд өвчтэй. Хүүхдүүдийнхээ төлөө гар урлал хийгээд бас цувдаа зардаг эгч. Маш хэцүү амьдралтай мөртлөө хоёр томыгоо сургуульд оруулаад, нэг багыгаа цэцэрлэгт оруулаад эхэлчихсэн байсан. 

Тэр ээжээс би таны мөрөөдөл юу гэж асуусан юм. Тэгсэн Уранзул эгч “Надад нэг оёдлын машин л байвал болох гээд байна” гэсэн. Энэ тухай би фэйсбүүкийн нэг постон дундаа “Зарим хүний хувьд амьдралынх нь мөрөөдөл нэг оёдлын машин байх жишээтэй” гэж бичсэн юм. Тэгсэн түүнийг маань америкт амьдардаг нэг монгол ах уншиж л дээ. Энэ хүн нь гитарчин Өөжгийгийн ах нь болж таарсан. Тэгээд дүү рүүгээ залгаад тэр Ганжавхлан гэж хүнтэй холбогдоод оёдлын машин хэрэгтэй байгаа айлд нь хамгийн сайн оёдлын машиныг нь аваад өгчих. Би эндээс мөнгийг нь шилжүүлье гэж.  Тэгээд Өөжгий ах бид хоёр Уранзул эгчийг дагуулаад “Singer” гээд оёдлын машины дэлгүүр дээр очоод хамгийн сайн оёдлын машиныг нь авч өгсөн. Уранзул эгч маань баярласандаа бүр үг ч гарахгүй байсан. 

Өөжгий ах маань ч дагаж баярласан сэтгэлдээ тэр айлынд зурагт авч өгөөд давхар давхар баяр болсон доо. 

Энэ явдлаас хойш би эднийхээр хоёр, гурван удаа очсон. Очих болгонд энэ айлын амьдрал сайжирсаар байгаа. Сүүлд очиход 200 улавч оёх захиалга авчихсан байж байсан. Мөн бид 2016 оны “Ид шидийн уут” бэлэгний аяныхаа 500 цүнхийг оёулсан.

2015 оны шинэ жилээр энэ хүний хувьд оёдлын машин мөрөөдөл нь байсан бол 2016 оны шинэ жилээрээ тэр мөрөөдлийн оёдлын машинаараа бидний “Ид шидийн уут”-ны нэг хэсгийг оёж өгсөн. Мэдээж бид түүнд хөлсийг нь өгч оёулсан.

Ер нь ядуу гэхээр л амьдрал дандаа муухай байна гэж байхгүй шүү дээ. Аз жаргал хаана ч байдаг. Чи энэ зургийг хар л даа. Энэ айлын хүүхдүүд нэг л ээлжийн хувцастай. Тэрийгээ угаагаад тавьчихсан. Ингээд хөөрхөн сууж байх жишээтэй. Үнэхээр хайр хүрэм. 

 

`Лантуун Дохио` ТББ-ын зургийн сангаас,

- “Ид шидийн орон” төслийн санаа яг хэзээ, яагаад төрөв?
- Хоёр жилийн өмнө би өөртөө нэлээд гутарлаа. Би баахан хүүхдэд бэлэг өгсөн юм байна. Тэгээд юу гэж хүүхдүүд чинь хүчирхийлэл дундаа байж л байна. Баахан хувцас тараасан. Авсан хүмүүс маань ихэнх нь яг хэвээрээ байж л байна. Би хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүдэд нэг нэгээр нь явж тусалсан. Гэхдээ тэрний ард мэдэгдээгүй  мянга, мянган хүүхдийг би мэдэхгүй, хаячихсан. Тэгэхээр энэ бүгд надад хангалттай биш байсан л даа.

Хэн ч миний энэ байдалд шүүмжлэлтэй хандаагүй. Зүгээр л би өөрөө өөрийгөө олж харсан хэрэг. Бидний өмнө хийсэн бүхэн мэдээж маш том нөлөөллийн ажил байсан гэж боддог. Гэхдээ дутуугийн сэтгэл надад маш хүчтэй төрсөн. Маш аймшгийн нөхцөл байдлыг нүдээрээ харчихаад ганц уут бэлэг өгчихөөд гараад ирсэн хүн бүрт ийм бодол төрөх байх. Хүүхэд болгоныг гэртээ аваад ирэлтэй биш. 

Энэ зүгээр л нэг жишээ...

 

`Лантуун Дохио` ТББ-ын зургийн сангаас,

Энд нэг нохой, энд нэг хүн. Энэ хоёрын байр нь солигдчихсон байх жишээтэй. Хүүхэд нь энд уйлаад зогсож байгаа юм. Ийм нөхцөлд бид очоод хүүхдийг нь дагуулж явж хоол идүүлнэ. Ээжийнх нь архийг гарахыг хүлээнэ. Арай дээр болохоор нь хүүхдийг нь хүлээлгэж өгөөд л гарч ирж байх жишээтэй. Гэхдээ энэ бүгд ерөөсөө шийдэл биш байгаад байгаа юм. Сарын дараа дахиад л ингээд байж байхыг үгүйсгэхгүй.

Тэгтэл манай байгууллагын гишүүн Сараа эгч надад нэг газар байгаа. Энэ газар дээрээ хүүхдэд зориулсан боловсрол, хөгжлийн төв хиймээр байна гэж ярьсан. Сараа эгч өөрөө хүүхэд хамгааллын чиглэлээр солонгост мастер хамгаалсан. Энэ хүнд маань боловсрол, туршлага бас газар байсан. Харин бидний хувьд хүүхэд хамгааллын утас ажиллуулаад зургаан сарын хугацаанд 240 кэйстэй сууж байлаа. Ингээд л санаа нийлж “Ид шидийн орон” төслийг хийе гэж шийдсэн дээ. 

“Ид шидийн орон” бол хүүхдүүдийн төлөө хийж байгаа жинхэнэ шийдэл юм. 

- Тэгэхээр хүүхдүүдэд зориулсан ижил тэгш боломж манай улсад алга байгааг та бүхэн нөхөх гээд байна. Мөн үү?
- Тийм. Бидний хувьд төр засагтай байнга л тэмцэж, тэднийг шахаж байх ёстой. Гэхдээ энэ тэмцлийг би шийдэл гэж харахгүй байна. Яагаад гэхээр тэднээс юу ч хүлээхгүй байгаа учраас. Харин “Ид шидийн орон” бол хүүхдүүдийн төлөө хийж байгаа жинхэнэ шийдэл юм. 

Гэхдээ төр засгаас нэхэх, шахах зүйлээ бид байнга л хийж байх хэрэгтэй. Тэртээ тэрэнгүй тэднээс хүлээх юм байхгүй гээд хаяж огт болохгүй. 

- ТББ-ын энэ систем Монголд байхгүй ч эх орондоо байгаа монголчууд бас үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд оролцоход нээлттэй биз дээ.
- Нээлттэй. Гэхдээ бид IT талаас нь буюу системээ сайн боловсруулах шаардлагатай болно.  

- Америкт хийсэн энэ аяллаас “Ид шидийн орон” төсөл ашиглалтанд орсны дараах үйл ажиллагааны зардалд хийх хандивыг босгосон. Харин энэ төвийг байгуулах буюу дэд бүтцийн санхүүжилтээ хэрхэн шийдсэнээ хуваалцахгүй юу?
- Анх энэ төвөө босгоно гэж бодож байсан Сараа эгчийн газар маань арай жижигдээд байсан. Ингээд бид шинэ газрын судалгааг таван сар хийсний эцэст маш сайхан газар олсон. 

ВИДЕО:

- Энэ төвд эхний ээлжинд хэдэн хүн ажиллах вэ?
- 18 хүн ажиллана. Яаж танах вэ гэж бодоод л байна. Есөн сая төгрөгөө яаж хүргэнэ ээ л гэж бодоод байна. 

Ажиллах хүмүүс маань гэхэд эхнээсээ бэлтгэгдээд явж байгаа. Сараа эгч маань гэхэд цэцэрлэгийн эрхлэгчээр нь ажиллана. 

Мөн “Ид шидийн орон”-гийн зураг төслөөс гадна энэ төвийн өөрийнх нь мэргэжлийн төслийг "Interconsulting" компани үнэ төлбөргүй хийж өгч байна. 

2017 оны есдүгээр сард “Ид шидийн орон”-ы эхний төвийг ашиглалтанд оруулчихна. 

- Ийм богино хугацаанд амжих уу?
- Амжуулна аа.  Хашаагаа бариад, тоглоомын талбайгаа бариад үйл ажиллагаагаа нээчихнэ. Тэгэхгүй бол гэнэт л бүгдийг нээнэ гээд маш их мөнгөнд түгжигдээд суугаад байвал төсөл маань явахгүй болов уу. Энэ том байшингийн хоёр давхрыг нь нураагаад шинэ давхар нэмж бариад хүүхэд хамгааллын утас, зөвлөгөөний төвөө эхний ээлжинд ашиглалтад оруулчих юм. 

 

- Ид шид байдаг гэдэгт итгэдэг үү?
- Итгэдэг ээ, одоо ид шидийг бүтээнэ гэдэгтээ итгээд явж байна даа.